Hannah Ahrendt en de gevaarlijke actualiteit van het totalitarisme

 Waarom de grote denkster ons nu meer dan ooit te zeggen heeft

Hannah Ahrendt en de gevaarlijke actualiteit van het totalitarisme

Geplaatst op 8 januari 2025 door E.J. Bron

(Door: Boris Reitschuster – Vertaling: E.J. Bron)

Waarom de grote denkster ons nu meer dan ooit te zeggen heeft

“De vernietiging van de openbare ruimte, waarin de mensen vrij met elkaar kunnen spreken, is de eerste stap in richting totalitarisme.” Deze zin van Hannah Ahrendt klinkt tot op de dag van vandaag in mijn oren. Hij is een spiegel van onze tijd – en laat ons zien hoe gevaarlijk de ontwikkelingen van het heden zijn. Wij beleven hoe exact deze openbare ruimte steeds verder ingeperkt wordt. In plaats van meningsvrijheid is er meningshegemonie, in plaats van pluraliteit een steeds nauwere corridor van wat gezegd kan worden. Hannah Ahrendt heeft datgene dat we nu beleven al decennia geleden beschreven. Des te pijnlijker is het dat we haar waarschuwingen blijkbaar vergeten zijn.

Ahrendt heeft in haar boek “The Origins of Totalitarianism” glashelder geanalyseerd hoe totalitaire systemen ontstaan: door ideologie, controle en de uitschakeling van pluralistische opvattingen. Klinkt dat bekend? Het volstaat om een blik te werpen op de mechanismen van het heden: de bestraffing van afwijkende meningen door “Cancel Culture”, de regulering van vermeende “schadelijke” taal en het meningsmonopolie op sociale media. We zien dezelfde mechanismen – alleen subtieler, maar niet minder gevaarlijk.

De aankondiging van Mark Zuckerberg om “fact-checkers” af te schaffen en de vrijheid van meningsuiting in de VS te versterken, kan als een lichtpuntje overkomen. En ja, het is een belangrijke stap. Maar tegelijkertijd blijft er een bittere bijsmaak: dat alles geldt niet voor Europa. Hier domineert nog steeds de regeringswaanzin, die de vrijheid van meningsuiting in toenemende mate wurgt. Zuckerberg zelf noemt de Europese voorschriften “geïnstitutionaliseerde censuur”. Harde woorden, maar waar. Wat is er in hemelsnaam van Europa geworden, dat ooit stond voor vrijheid en mensenrechten?

Ahrendt heeft iets heel belangrijks gezegd: Totalitarisme komt niet ineens. Het begint sluipend. Met “goedbedoelde” maatregelen. Taalregelingen, “desinformatie” bestrijden, alles in naam van de veiligheid. Maar aan het einde daarvan staat een systeem, waarin geen plaats meer is voor echte pluraliteit. Je hoeft alleen maar te kijken hoe vaak in de afgelopen jaren mensen met afwijkende meningen systematisch buitengesloten en belasterd werden. Ik vraag me af: hebben we werkelijk niets geleerd?

Het boek van Ahrendt is nu actueler dan ooit. Het houdt ons een spiegel voor en stelt de beslissende vraag: willen we een open samenleving, waarin de vrijheid van meningsuiting het fundament is? Of accepteren we een systeem, waarin alleen nog maar “toegestane” meningen een platform vinden? Ik weet zeker dat we de vrijheid kunnen behouden – maar daar moeten we voor vechten. En we moeten onszelf ervan bewust maken dat het geen vanzelfsprekendheid is, maar een beslissing.

Ik zal eerlijk zijn: de toespraak van Zuckerberg geeft hoop. Maar ze laat ook de kloof zien tussen de VS en Europa. Terwijl er in de VS nieuwe speelruimtes ontstaan, blijft Europa gevangen in zijn reguleringen. Een achteruitgang die me woedend maakt – en tegelijk verdrietig.

Maar één ding is duidelijk: wie het heden wil begrijpen, moet het verleden kennen. En wie de vrijheid wil verdedigen, moet zich bezighouden met de elementen en oorsprongen van totalitaire heerschappij. Het werk van Hannah Ahrendt is niet alleen een boek – het is een werktuig om de mechanismen van de controle te doorbreken. Het is een waarschuwing. Een uitnodiging om de vrijheid te verdedigen. En een licht in de duisternis, dat ons laat zien: het is nog niet te laat.

Bron:
reitschuster.de
Door: Boris Reitschuster

Vertaald uit het Duits door:
E.J. Bron
(www.ejbron.wordpress.com)