Een week vol stikstof: ‘Zijn in een juridisch moeras terechtgekomen’

Er moet een bladzijde om, stelt Haarsma van LTO.

24-1-2025

Een week vol stikstof: ‘Zijn in een juridisch moeras terechtgekomen’

Het is een week die in het teken staat van stikstof. De crisis belandde in de rechtszaal, met vernietigende uitspraken en een dwangsom tot gevolg. Tegelijkertijd is het stikstofoverschot in de landbouw nog nooit zo laag geweest. Is dat een kleine opsteker?

Het stikstofprobleem staat weer op scherp, onder andere door een uitspraak die de Raad van State vorig jaar op 18 december deed. Door een nieuwe interpretatie van de stikstofregels zijn veel vergunningen die sinds 2020 zijn verleend ineens ongeldig. Dit treft niet alleen boeren, maar ook bouwprojecten, industrie en infrastructuur. Deze week maakte het kabinet bekend een speciale ministeriële commissie op te tuigen die zich over de zaak gaat buigen.

Intern salderen mag toch niet

De hoogste bestuursrechter heeft bepaald dat het zogeheten ‘intern salderen’ toch vergunningplichtig is. Intern salderen houdt in dat een bedrijf aanpassingen doet of uitbreidt binnen de bestaande vergunde stikstofruimte.

Een voorbeeld: een boer heeft een vergunning voor een stal die 13 kilo ammoniak uitstoot. Door gebruik te maken van een emissiearm systeem, kan de boer een nieuwe stal bouwen die twee keer zoveel dieren kan huisvesten, maar slechts 6 kilo ammoniak uitstoot. Hierdoor blijft de totale stikstofuitstoot binnen de vergunde ruimte, ondanks de uitbreiding.

Sinds 2020 kon een uitbreiding als deze zonder nieuwe vergunning, maar door de recente uitspraak moet nu wel een vergunning voor worden aangevraagd. De uitspraak geldt met terugwerkende kracht, wat betekent dat ondernemers die sinds 2020 zulke aanpassingen hebben gedaan, nu alsnog een vergunning moeten aanvragen. Ze krijgen hier vijf jaar de tijd voor, tot 2030. Maar inmiddels zijn de eisen voor nieuwe vergunningen aangescherpt. Bedrijven mogen alleen intern salderen als ze kunnen aantonen dat die stikstofruimte niet nodig is voor natuurherstel. Aangezien de natuur er slecht aan toe is, wordt dat lastig om aan te tonen. De vrees is een volledige vergunningsstop.

‘Volgende lading onzekerheid’

Hans Haarsma, adviseur Natuur en Stikstof bij de boerenondernemersorganisatie LTO, ziet de ontwikkelingen met lede ogen aan. “Die uitspraak gaat ook voor onze leden grote gevolgen hebben. Paniek is niet het goede woord, maar het idee dat er een volgende lading onzekerheid aankomt, heerst. Veel ondernemers zitten al in onzekerheid en de vergunningverlening zat al aardig op slot. In de toekomst zal het nog uitdagender worden om een vergunning te krijgen.”

De zaak Greenpeace

Dan is er nog de zaak die Greenpeace heeft aangespannen tegen de Nederlandse staat. Gisteren stelde de rechter de milieuorganisatie in het gelijk: de overheid moet véél meer doen om stikstofuitstoot te beperken.

In 2030 mag 50 procent van de kwetsbare Natura 2000-gebieden niet meer overbelast zijn door stikstof. Het percentage blijft vooralsnog steken op 28 procent. Lukt het de overheid niet om dat percentage op te krikken, dan moet zij een dwangsom van 10 miljoen euro betalen aan Greenpeace.

Zoveelste stikstofuitspraak

Arno Visser, voorzitter Bouwend Nederland, hoopt dat iedereen nu eindelijk wakker is geschud. “Dit is de zoveelste stikstofuitspraak, het zoveelste bewijs van onvermogen het stikstofprobleem aan te pakken. Vertragen, afwachten, uitstellen: het probleem wordt alleen maar verergerd. Terwijl Nederland al jaren op een stikstofslot zit, gooide dit kabinet plannen in de prullenbak zonder alternatief.

De politiek moet doen waarvoor de politiek is bedoeld: plannen maken en uitvoeren. Samen met natuurorganisaties en VNO-NCW bieden we al jaren alternatieve maatregelen om stikstofvermindering te versnellen. Zonder stikstofvermindering lossen we het woningtekort niet op, leggen we geen nieuwe weg aan en kunnen we de energietransitie op onze buik schrijven.”

Grote plaatje

Er moet een bladzijde om, stelt Haarsma van LTO. “De afgelopen jaren is het stikstofprobleem verre van opgelost. Destijds is de Europese richtlijn om de natuur te beschermen, vertaald naar Nederlandse wetgeving, met onder meer doelen voor stikstof. Dit heeft van begin af aan tot problemen gezorgd, vooral toen de natuur tot een getal werd teruggebracht in de kritische depositiewaarde", zegt hij.

"Door de jaren heen is vooral ruimte gezocht tussen de bestaande regels. Daardoor zijn we in een juridisch moeras terechtgekomen. De vraag is telkens: zijn er nog geitenpaadjes? De vraag had moeten zijn: hoe gaan we de Nederlandse doelen voor natuur invullen?”

Volgens Haarsma is het tijd om het grote plaatje te bekijken. “Wat is de natuur precies en waarom is het zo belangrijk? Maar ook: wat moet ervoor wijken? Ik denk dat we een goede discussie moeten voeren over het gebruik van de ruimte. De schaarse ruimte die Nederland biedt, wordt gebruikt voor voedselproductie, wonen, infrastructuur, energieprojecten en natuur. Dat kan niet allemaal naast elkaar bestaan, zo blijkt. Dit is niet alleen een probleem van de landbouw, maar een vraagstuk voor de hele samenleving. Het uitgangspunt is dat je op zoek gaat naar een gedragen probleemstelling en dat ieder vanuit daar zijn of haar aandeel pakt.”

Goed nieuws?

Is er dan ook nog voorzichtig goed nieuws over stikstof te melden? Het Centraal Bureau voor de Statistiek becijfert dat het stikstofoverschot in de landbouw in 2023 met 14 procent is afgenomen ten opzichte van een jaar eerder. Het is stikstofoverschot is sinds het begin van de statistiek in 1990 niet zo laag geweest. Het stikstofoverschot in de landbouw is het deel van de aangevoerde stikstof dat niet wordt omgezet in landbouwproducten, maar in de bodem achterblijft of verdwijnt naar de lucht.

In 2023 verdween er vergeleken met een jaar eerder ongeveer evenveel stikstof naar de lucht, 83 miljoen kilogram. De hoeveelheid stikstof die in de bodem terechtkwam, daalde met 18 procent naar 182 miljoen kilogram. Die daling is vooral te danken aan de natte zomer van 2023. Daardoor groeide het gras hard en bevatte het meer stikstof dan een jaar eerder. Er kon 23 procent meer stikstof van het land worden afgevoerd in de vorm van ruwvoer voor vee zoals gras, hooi en maïs.

Vergeleken met 1990 is het totale stikstofoverschot met 57 procent gedaald in 2023, meldt het CBS. De geleidelijke afname van het stikstofoverschot over de jaren komt onder andere door de veestapel, stikstofgehaltes in voer en innovaties in de landbouw zoals nieuwe stalsystemen en emissiearme bemesting.

De dalende cijfers zijn een kleine opsteker, maar daarmee is het stikstofprobleem niet opgelost. Er valt nog altijd te veel stikstof neer in (kwetsbare) natuurgebieden. Dat heeft nadelige gevolgen voor de bodem, de waterkwaliteit en de biodiversiteit.

CHANGE INC.