Gitta woont naast veld vol Roundup: 'Als teler gaat rijden, moet alles naar binnen'

 In heel Noord-Holland verkennen buren van telers hun opties om bestrijdingsmiddelen buiten de deur te houden.

23-11-2024

Ze maken zich zorgen over hun gezondheid, maar krijgen vaak nul op het rekest van de overheid. Wat kun je beginnen als glyfosaat, onder meer bekend onder de (merk)naam Roundup, door je woning heen waait?

Toen Gitta Visser vijf jaar geleden met haar gezin naar het huis aan de dijk verhuisde, wist ze dat hier af en toe bollen werden geteeld. Maar zoveel, dat was toen nog niet duidelijk. Eerst drie jaar achtereenvolgens sierteelt en tulpenbollen, komende maand gaan er pal naast haar huis ineens pootaardappelen de grond in.

Nu is Visser niet tegen teelt, maar wel tegen de hoeveelheid gif die ieder jaar over de weilanden wordt gespoten. Het begint in het voorjaar, als het grasland rond haar woning geel kleur van het bestrijdingsmiddel glyfosaat. "Daarna wordt er iedere week gespoten, van maart tot augustus. Als de teler gaat rijden met de spuitmachine, moet alles naar binnen", vertelt Visser. "De huisdieren, de was, wijzelf. De ramen en roosters gaan dicht. Na een uur kunnen we weer naar buiten."

Al drie jaar strijdt ze voor een spuitvrije zone tussen haar woning en het erf van de buurman. Maar op bestuurlijk niveau is er niks geregeld voor mensen zoals zij. "Het is dat ik negen meter tuin heb, maar feitelijk mogen ze het tegen de gevel spuiten."

Populairste bestrijdingsmiddel

Glyfosaat, beter bekend onder de merknaam Roundup, is 's werelds populairste bestrijdingsmiddel. Het is super efficiënt omdat het alle onkruiden en planten doodt, ook het gewas. Boeren gebruiken het dus alleen voor of na een teelt. 

Maar het bestrijdingsmiddel is ook omstreden. Het is slecht voor de biodiversiteit, het schaadt de waterkwaliteit en het wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker en de ziekte van Parkinson.

In Frankrijk is Parkinson onlangs erkend als beroepsziekte bij boeren. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) noemt glyfosaat 'waarschijnlijk kankerverwekkend', al is die classificatie onderwerp van discussie - ook talkpoeder en hete thee vallen eronder. In de VS trof moederbedrijf Bayer in ieder geval al voor miljarden dollars aan schikkingen met kankerpatiënten. 

Eind vorig jaar besloot het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) dat boeren het middel ook aankomende tien jaar mogen gebruiken. Voor boeren een opluchting, want goede alternatieven ontbreken en onkruid wieden is vaak veel te arbeidsintensief. 

"Als ik geen bestrijdingsmiddelen gebruik, worden mijn gewassen ziek", zegt Vissers buurman, die graag anoniem wil blijven. "Dit middel is uitgebreid getest en toegestaan. Ook werkt de machine een stuk beter dan vroeger, de armen spuiten veel dichter op de grond."

Zorgen bij buren

Visser is niet de enige die zich zorgen maakt over bestrijdingsmiddelen in haar omgeving. In heel Noord-Holland verkennen buren van telers hun opties om bestrijdingsmiddelen buiten de deur te houden. In Haarlem strijdt Joost van den Bergh tegen glyfosaat en bestrijdingsmiddelen rond de wijk Ramplaankwartier en in Schagen heeft Marianne Nieuwlink zich aangesloten bij Urgenda. Daar vlak in de buurt heeft een inwoonster, die graag anoniem wil blijven, een overeenkomst geloten met haar buurman over een spuitvrije zone. 

Samenwerking met Follow the Money

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Follow the Money. Met behulp van satellietfoto's uit 2020 konden zij 14.154 met glyfosaat bespoten akkers en weilanden detecteren. Het gaat om 42.200 hectare, een gebied dat vijf keer zo groot is als Terschelling. 

In Noord-Holland werd er in 2020 met name op Texel en in de Noordkop glyfosaat gebruikt. In Noord-Brabant, Limburg, Drenthe en Overijssel is het een stuk meer, omdat boeren er door de zandgrond meer last hebben van onkruid dan elders.

Uit onderzoek van Follow the Money dat vandaag gepubliceerd werd, blijkt dat in Noord-Holland zo’n 7.775 mensen binnen 250 meter van een glyfosaatakker wonen. Binnen die straal liggen ook vier basisscholen en acht buitenspeelplekken. Die 250 meter hebben zij niet voor niets onderzocht: als glyfosaat uit de spuit komt, daalt het grotendeels binnen 250 meter neer. Toch kan een nieuwe windvlaag de deeltjes nog een stuk verder brengen.

Visser is één van die Noord-Hollanders die binnen een straal van 250 meter woont. Ze probeert al jaren via bestuurlijke wegen ambtenaren te overtuigen van de noodzaak van een oplossing. Haar belangrijkste inzet: spuitvrije zones, een soort buffers tussen woningen en landbouwgrond waar bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.

"De agrarische belangen en een gezonde leefomgeving zijn hier niet in balans", zegt ze. Bij een participatietraject over de omgevingsvisie van de gemeente Hollands Kroon was ze een van de weinige niet-agrariërs. "Dit is een agrarische gemeente en die belangen wegen hier zwaar. Terwijl de gemeente ook de taak heeft om mijn leefomgeving te beschermen." 

De gemeente Hollands Kroon noemt het probleem "gemeente-overstijgend". Een woordvoerder zegt dat de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) hierover in gesprek is met het Rijk. "Daar moet een oplossing komen voor dit landelijke probleem."

Spuitvrije zone 

Terwijl het voor gemeenten juridisch wel mogelijk is om de spuitvrije zone uit te breiden, legt Lolke Braaksma, universitair docent milieurecht aan de Rijksuniversiteit Groningen uit. "Als vuistregel geldt dat gemeenteraden een afstand van 50 meter aanhouden tussen de woning en een weiland waar bestrijdingsmiddelen worden gebruikt."

Bij bestaande situaties, zoals die van Visser, wordt het complexer, zegt Braaksma. "Je hebt dan te maken met bestaande rechten om bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Ingrijpen in die rechten ligt juridisch iets ingewikkelder. Maar gemeenteraden hebben ook de verantwoordelijkheid om een gezonde woon- en leefomgeving voor omwonenden te garanderen. Zij kunnen ook in die situatie een spuitzone afdwingen, maar moeten dat dan goed kunnen onderbouwen en rekening houden met verzet en claims van bedrijven."

Bestaande bouw

In de praktijk komt het voor buren van telers vaak neer op eigen oplossingen. In de Noordkop pacht een inwoonster een stuk grasland van haar buurman voor 2.000 euro per jaar, dat nu als een bufferzone tussen haar biologische tuin en zijn bloembollenveld ligt. "Hij heeft berekend hoeveel het kost. Het is duur en verre van ideaal, maar er zit niks anders op."

In Haarlem probeert Joost van den Bergh via een brief meer openheid te krijgen van telers over wat ze spuiten. Hij stelt ook een appgroep voor, zodat bewoners een bericht krijgen wanneer er gespoten wordt. "Dan kunnen we in elk geval de ramen sluiten. Het blijft een doekje voor het bloeden, maar ik hoop dat de politiek ons uiteindelijk beter gaat beschermen", zegt hij.

Inkomen

Volgens Vissers buurman is er al een spuitvrije zone, door de sloot tussen zijn erf en Vissers tuin. "Als die grotere spuitvrije zone er komt, dan zou ik dat stuk land niet meer mogen verhuren. Dat gaat me een hoop geld kosten."

"Het is niet de schuld van de boer of teler", zegt Visser. "Het probleem ligt bij de overheid door het gebrek aan regelgeving. Boer en teler krijgen alle vrijheid, ook om teelten uit te breiden. Als omwonende heb je het nakijken."

NH Nieuws