Publiekelijk blijft de Oekraïense president Volodymyr Zelensky volhouden dat Oekraïne geen grondgebied zal afstaan aan Rusland.
17-10-2024
Maar in Kiev, Washington en sommige Europese hoofdsteden dringt het besef door dat de oorlog zal eindigen aan de onderhandelingstafel, en wel zonder dat Oekraïne zijn verloren grondgebied herovert.
Ambtenaren “dicht bij de NAVO” “bespeuren dat president Volodymyr Zelenskiy zich misschien opmaakt voor een flexibelere aanpak als ze kijken naar manieren om te helpen een einde te maken aan de oorlog in Rusland.” De Washington Post meldt dat “Westerse diplomaten in Kiev hebben gemerkt dat Zelenskiy meer openstaat voor het beginnen van onderhandelingen met Rusland”. Oekraïense functionarissen, op voorwaarde dat ze niet bij naam genoemd worden, vertelden Bloomberg dat “ze bereid zijn te erkennen dat er een eindspel moet komen,” schrijft Ted Snider.
In het openbaar houdt Zelensky er nog steeds aan vast dat dat eindspel gebaseerd moet zijn op zijn “Oekraïense Overwinningsplan”. Op 9 oktober zei hij dat punt één van dat plan een NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne is: “De eerste stap van het plan richt zich op de vraag of het probleem van de geopolitieke onzekerheid in Europa zal worden opgelost – of Oekraïne een zetel in de NAVO zal krijgen.”
Maar als dat het uitgangspunt van het plan is, dan is het plan doodgeboren de diplomatieke wereld ingegaan. De VS en sommige van haar machtigere NAVO-partners zullen Oekraïne geen NAVO-lidmaatschap verlenen. Dat kan deels verklaren waarom het plan zo lauw werd ontvangen toen het in Washington werd gepresenteerd. Op 9 oktober vertelde generaal Charles Q. Brown Jr., voorzitter van de Joint Chiefs of Staff, aan verslaggevers dat er een gebrek aan eensgezindheid is binnen de NAVO over de kwestie van het toelaten van Oekraïne. “We zullen met de Oekraïners om de tafel moeten gaan zitten,” zei hij, ”en een soort van doornemen wat je eigenlijk kunt doen versus wat je op deze lijst hebt staan.”
Maar achter gesloten deuren wordt er naar verluidt gesproken over een ander soort deal waarbij Oekraïne geen NAVO-lidmaatschap krijgt. Maar een deel ervan wel. Volgens deze berichten zou Oekraïne de realiteit toegeven dat ze het grondgebied dat ze zijn kwijtgeraakt niet kunnen terugwinnen zonder het formeel te erkennen. Ze zouden hun troepen terugtrekken uit het verloren gebied en beloven om niet te proberen het opnieuw militair te veroveren, terwijl ze het nog steeds officieel opeisen en vasthouden aan de hoop dat het op een denkbeeldig toekomstig punt diplomatiek kan worden heroverd. De resterende 80% van Oekraïne zou dan worden verwelkomd in de NAVO, waarvan artikel 5 alleen van toepassing zou zijn op dat gebied.
Op 14 oktober vertelde een hoge Oekraïense functionaris aan Der Spiegel dat Kiev compromissen overweegt waarbij vrede wordt gewonnen ten koste van verloren grondgebied. Zelensky’s regering, zei hij, “geloofde dat de overwinning de onvoorwaardelijke overgave van Poetin’s Rusland moest zijn.” Maar Kiev erkent nu dat concessies nodig zullen zijn. “Een overeenkomst moet ook gunstig zijn voor Rusland,” zei de ambtenaar.
Het NAVO-handvest zegt dat landen die lid willen worden niet in oorlog mogen zijn, zich moeten inzetten “om conflicten vreedzaam op te lossen” en geen territoriale geschillen mogen hebben. Het nieuwe plan zou dat probleem oplossen, evenals het probleem om de NAVO in een directe oorlog met Rusland te trekken als artikel 5 zou worden uitgebreid naar grondgebied in Russisch bezit in het oosten van Oekraïne.
Het idee is mogelijk voor het eerst publiekelijk geuit door de voormalige Britse premier Boris Johnson, die in The Spectator schreef dat er een manier is om Oekraïne nu in de NAVO te krijgen. “We zouden de veiligheidsgarantie van artikel 5 kunnen uitbreiden naar al het Oekraïense grondgebied dat momenteel door Oekraïne wordt gecontroleerd,” zei hij, ”terwijl we het absolute recht van de Oekraïners op hun hele natie van 1991 herbevestigen. We zouden het grootste deel van Oekraïne kunnen beschermen en tegelijkertijd het Oekraïense recht steunen om de rest te heroveren.”
Het idee is ook publiekelijk geuit door voormalig secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg. “Finland,” herinnerde hij eraan, “vocht een dappere oorlog tegen de Sovjet-Unie in ’39… De oorlog eindigde met het opgeven van 10 procent van het grondgebied. Maar ze kregen wel een veilige grens.” Het opgeven van 20% van hun land zou het artikel 5 dilemma van Oekraïne kunnen oplossen. “Er zijn manieren om dat op te lossen,” zei Stoltenberg, ”Als er een lijn is die niet noodzakelijkerwijs de internationaal erkende grens is… Maar je hebt een lijn nodig die bepaalt waar artikel 5 wordt ingeroepen, en Oekraïne moet al het grondgebied tot aan die grens controleren.”
De oplossing lijkt het Artikel 5-probleem van Oekraïne, het Artikel 5-probleem van de NAVO en misschien zelfs het Artikel 5-probleem van Rusland op te lossen. In de aanloop naar hun invasie van Oekraïne was Rusland bezorgd dat een Oekraïne in de NAVO dat Donbas of de Krim zou aanvallen, Rusland in een oorlog met de NAVO zou trekken. In februari 2022 zei Poetin: “Stel dat Oekraïne lid wordt van de NAVO… Stel dat het operaties begint op de Krim, om nog maar te zwijgen van Donbass. Dit is soeverein Russisch grondgebied… Stel dat Oekraïne een NAVO-land is en deze militaire operaties begint. Wat moeten we dan doen? Tegen het NAVO-blok vechten? Heeft iemand hier op zijn minst over nagedacht? Blijkbaar niet.”
Maar er zijn twee wegversperringen die fataal lijken voor het voorstel. De eerste is of de NAVO echt bereid is om veiligheidsgaranties en NAVO-lidmaatschap te bieden, zelfs aan een Oekraïne met nieuw getrokken grenzen. Ze aarzelen om dat te doen omdat ze er niet zeker van kunnen zijn dat Oekraïne of Rusland elkaar niet zullen aanvallen en een artikel 5 oorlog zullen uitlokken.
De tweede reden is dat het verhinderen van de komst van de NAVO naar Oekraïne en van de westelijke grens de belangrijkste reden was voor Rusland om oorlog te voeren. En dat zou niet zomaar veranderen door een Oekraïne dat kleiner is of een westgrens die verder naar het westen ligt.
Verschillende bronnen halen Duitsland na de Tweede Wereldoorlog aan als historisch precedent dat het opdelen van Oekraïne zou kunnen werken. De Financial Times zegt dat een kleinere Artikel 5 “paraplu” van de NAVO “verwant zou zijn aan West-Duitsland in de Koude Oorlog”. Stoltenberg maakt dezelfde analogie door te zeggen dat “West-Duitsland Oost-Duitsland beschouwde als een deel van het grotere Duitsland… Maar de NAVO beschermde natuurlijk alleen West-Duitsland.”
Het verschil is echter dat de Sovjet-Unie er toen, in tegenstelling tot Oekraïne nu, mee instemde dat West-Duitsland lid werd van de NAVO, ironisch genoeg in ruil voor de belofte dat de NAVO niet verder naar het oosten zou uitbreiden, met inbegrip van, vooral, Oekraïne.
In het essay dat het idee wellicht voor het eerst introduceerde, suggereert historica Mary Sarotte nog een detail om de Russische bezwaren weg te nemen. Toen Noorwegen – dat ook aan Rusland grenst – lid werd van de NAVO, beloofde het unilateraal dat het “geen bases op Noors grondgebied ter beschikking zou stellen aan de strijdkrachten van buitenlandse mogendheden, zolang Noorwegen niet wordt aangevallen of met aanvallen wordt bedreigd”. Sarotte suggereert dat Oekraïne hetzelfde zou kunnen doen.
Maar ook hier is er een probleem. Het zou de Russische bezorgdheid enigszins kunnen wegnemen dat de NAVO Oekraïne niet kan gebruiken om haar troepen of wapens te baseren. Toen Poetin waarschuwde voor een Oekraïne in NAVO-verband dat de Krim zou aanvallen, waarschuwde hij ook voor een Oekraïne “vol met wapens, moderne offensieve wapens [die] op zijn grondgebied zullen worden ingezet.” Maar het probleem zit hem in de toevoeging dat het verbod teniet zou worden gedaan als Oekraïne zou worden aangevallen of met een aanval zou worden bedreigd.
Het maakt deel uit van het Russische bewustzijn dat je te gemakkelijk verantwoordelijk kunt worden gehouden voor oorlogen die je niet bent begonnen. In 2008 gaf het Westen Rusland de schuld van de inval in Georgië, hoewel een Georgische inval in de Zuid-Ossetische hoofdstad Tskhinvali, met raketten en artillerieaanvallen, Rusland had verrast. Volgens verslaggeving van de New York Times in november 2008 ondernam Georgië de massale beschieting van Tskhinvali lang voordat er sprake was van een Russische inval. OVSE-functionarissen noemden de aanval “een willekeurige aanval op de stad.” De onafhankelijke onderzoeksmissie van de Europese Unie voor het conflict in Georgië concludeerde dat “er geen Russische militaire invasie aan de gang was, die door Georgische strijdkrachten gestopt moest worden.”
Zelfs de huidige oorlog was volgens Rusland een beschermende reactie op de behandeling van etnische Russen in de Donbas, de massale aanwezigheid van Oekraïense elitetroepen aan de westelijke grens van de Donbas en de dramatische toename van Oekraïense artilleriebeschietingen in de Donbas. De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergey Lavrov, vertelde de VN dat de militaire operatie van Rusland “werd uitgevoerd om de Russen in de Oekraïense regio’s Donetsk en Luhansk te beschermen en bedreigingen voor de Russische veiligheid weg te nemen”.
Het is erg onwaarschijnlijk dat Rusland de NAVO simpelweg zal vertrouwen om de “tenzij Oekraïne wordt aangevallen”-clausule te interpreteren.
Het is waarschijnlijk dat deze oorlog zal eindigen met een onderhandelde regeling. En het is waarschijnlijk dat een percentage van het Oekraïense grondgebied verloren zal gaan. Het is ook zeer waarschijnlijk dat Oekraïne een schriftelijke garantie zal moeten geven dat het terugkeert naar een verbintenis van neutraliteit en afziet van NAVO-lidmaatschap. Maar het is vrij onwaarschijnlijk dat Oekraïne een deel van zijn wens zal krijgen en dat de NAVO zijn artikel 5-probleem zal omzeilen door onofficieel de grenzen van Oekraïne te hertekenen.
0 reacties :
Een reactie posten