Het Rijk stuurt daarbij niet op maatregelen, maar zoveel mogelijk op doelen met meerjarige zekerheid.

14-9-2024

Veel blijft onzeker rond stikstof in regeerprogramma

Redactie Boerderij

parlementair verslaggever

Het Rijk pakt zelf de regie voor het alternatief van het NPLG dat meer gebieds- en uitvoeringsgericht wordt. Veel in het stikstofdossier blijft echter onzeker.

Het Rijk stopt met het Nationaal Plan Landelijk Gebied (NPLG) à €20,5 miljard en neemt zelf de financiële én ruimtelijke regie om natuur-, stikstof-, water- en klimaatdoelen te halen. Ook gaat het Rijk de uitvoering ervan ondersteunen. De financiële middelen voor agrarisch natuurbeheer (€500 miljoen per jaar vanaf 2026), innovatie en een deel van de €5 miljard (zie kader) spelen hierin een belangrijke rol. Dit geld wordt vooral ingezet in veenweides, land rond Natura 2000-gebieden, brede beekdalen en grondwaterbeschermingsgebieden. Het Rijk stuurt daarbij niet op maatregelen, maar zoveel mogelijk op doelen met meerjarige zekerheid. Bijvoorbeeld door te sturen op herverkaveling, een afwegingskader bescherming landbouwgrond en een Nationale Grondbank (samen met provincies). Deze gebiedsgerichte aanpak vervangt het NPLG. De eerste ‘richting’ hiervan wordt voor het einde van 2024 naar de Tweede Kamer gestuurd.

Lees ook: Wiersma: ‘Ik wil de impact op de sector minimaal houden’

Zoeken naar alternatief KDW

De daadwerkelijk gemeten staat van de natuur wordt leidend voor verdere ontwikkelingen in het landelijk gebied. Natuurmonitoring wordt versterkt en geïntensiveerd. Zo moet een alternatief gevonden worden voor de kritische depositiewaarde (KDW) in de wet. Natuurdoelanalyses richten zich daarom ook op andere factoren: een verbeterde Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR)-monitoring, betere gebiedsgerichte data binnen en buiten natuurgebieden, meer inzicht in systeemherstel en effectiviteit van maatregelen. Dit najaar wordt de Kamer geïnformeerd over het Verbeterprogramma VHR-monitoring. Ook wordt de Nationale Databank Flora en Fauna in 2025 opengesteld.

Nog veel onzekerheden

Het kabinet kiest voor een andere koers in het stikstofbeleid: sturen op emissie van stikstofoxiden en ammoniak in plaats van sturen op depositie en zo borgen dat de stikstofemissie structureel verder daalt. Het kabinet werkt aan een juridisch houdbaar alternatief voor de KDW waarmee de huidige omgevingswaarden voor stikstofdepositie in de Omgevingswet worden vervangen. Ook wil het kabinet meer eenheid in provinciebeleid voor toestemmingverlening en saldering. Daarnaast onderzoekt het kabinet hoe zij rekentool Aerius kan vervangen. Een juridisch houdbare rekenkundige stikstofondergrens is echter een complex traject. Het kabinet wil evengoed PAS-melders zo snel mogelijk van een oplossing voorzien. Naast het uitvoeren van het legalisatieprogramma kijkt het kabinet, samen met provincies ook naar andere opties zoals: vrijwillige uitkoop, schadevergoeding en maatwerk. Ook moeten PAS-melders ondersteuning en begeleiding kunnen krijgen.

Bredere aanpak natuurherstel

Het kabinet stelt dat natuur veel meer is dan alleen stikstofgevoelige natuur en blijft voor die gevoelige natuur aan stikstofreductie werken. Het kabinet wil natuurdoelen halen via verdere integratie van natuur in woon-, werk- en leefomgeving. Zo wordt deze opgave eerlijker verdeeld. Het kabinet verbindt de natuurherstelopgave onder meer met energietransitie, woningbouw, water- en klimaatopgaves, een beter verdienvermogen voor de boer én de uitbreidingsopgave van Defensie. Essentieel voor economisch perspectief is het voorkomen van natuurverslechtering en het realiseren van noodzakelijk natuurherstel. Dat vraagt blijvende inzet op het verminderen van negatieve invloeden op de natuur zoals verdroging, versnippering en overmatige stikstofneerslag. Dit gaat het kabinet met zo min mogelijk regeldruk doen.

Ook hier naar Brussel

Om intrekking van vergunningen door rechters te voorkomen, zijn op korte termijn oplossingen nodig om verslechtering van de natuur te stoppen. Het kabinet wil natuur in een goede staat brengen door te kiezen voor robuuste natuurgebieden en verduidelijkt bestaande mogelijkheden om Natura 2000-gebieden aan te passen. Provincies kunnen daarbinnen aanpassingen van doelen (herijking) voorstellen. Als hiervoor andere Europese natuurbeschermingsregels nodig zijn, gaat het kabinet in gesprek met de Europese Commissie. Kanttekening daarbij: Nederland moet aan de slag met de Europese Natuurherstelverordening en nationaal natuurherstelplan opstellen. In eerste instantie gericht op 2030 en zonder extra nationale eisen.

ANlb, doelsturing en vrijwillige beëindigingsregeling

Het kabinet zet stevig in op agrarisch natuurbeheer (ANlb) en wil beheerders langjarig en marktconform vergoeden. Voor het einde van dit jaar stuurt het kabinet hierover een contourenbrief aan de Tweede Kamer. De door de Europese Commissie gestarte inbreukprocedure over weidevogels is een aandachtspunt voor de omvang en zwaarte van de beheerpakketten.

Kiezen voor doelsturing
Ook kiest het kabinet in het kader van emissiereductie voor doelsturing. Ofwel: realistische bedrijfsspecifieke doelen voor stikstof en broeikasgassen. Boeren krijgen voldoende tijd om aan deze normen te voldoen. Met sector- en ketenpartijen wordt een (op termijn afrekenbare) stoffenbalans, gericht op stikstof, nutriënten en broeikasgassen) ontwikkeld. Die wordt in 2025 met pilots op haalbaarheid en uitvoerbaarheid getoetst. Het kabinet wil in beeld brengen wat nodig is om te werken met een stoffenbalans voor stikstof maar ook waterkwaliteit. Monitoring, toezicht en handhaving worden op doelsturing ingericht. Het kabinet stelt voor implementatie nog dit jaar een actieagenda op.

Vrijwillige beëindigingsregeling veehouders
Er komt een ‘financieel ruimhartige, brede’ beëindigingsregeling voor veehouders die zelf willen stoppen. Deze regeling gaat in 2026 en mogelijk eerder in. De belangrijkste uitgangspunten van de regeling worden voor het einde van het jaar aan de Kamer gestuurd. Zeker is dat er ‘significante ruimte mee gecreëerd wordt’.

Het traject om te komen tot een dierwaardige veehouderij zet het nieuwe kabinet voort in een realistisch tijdpad. Ook wil het kabinet een einde aan lange afstandstransporten voor dieren.

Nieuw stelsel stalbeoordeling
Het kabinet introduceert een nieuw stelsel in het Programma Vernieuwing Stalbeoordeling waarmee technieken voor het reduceren van stalemissies (ammoniak, fijnstof, geur, broeikasgassen) worden beoordeeld. Dit kan ook een basis bieden voor toestemmingverlening en bruikbaarheid van de Regeling Ammoniak Veehouderij (RAV). Het kabinet informeert de Kamer nog dit jaar over de uitgangspunten voor het nieuwe stelsel. Boeren zullen daarnaast gebruik gaan maken van een nieuw systeem waarbij werkelijke emissies op basis van (sensor-)meet- en datasystemen inzichtelijk worden gemaakt. Ook gaat het kabinet de opschaling van mestvergisting faciliteren.

Rode diesel en geen kalenderlandbouw meer
Innovatie is een ‘onmisbaar’ spoor in de kabinetsplannen. Er wordt fors op ingezet. Zo introduceert het kabinet in 2025 innovatieprogramma ‘Robots naar de boerenpraktijk’. Dat programma is gericht op het besparen van arbeidskrachten en het verbeteren van arbeidsinzet in de landbouw. Ook wordt vraag-gestuurd een netwerk van experimenteerlocaties opgebouwd.

Het kabinet verlaagt de brandstofkosten voor boeren. Ook stapt het kabinet af van kalenderlandbouw en stelt het geen nieuwe harde data waarop gewassen gezaaid of geoogst moeten zijn. Het kabinet wil flexibel omgaan met data die wel verplicht zijn en goed kijken naar extreme weersomstandigheden en daar reëel beleid op voeren.

Vasthouden aan klimaatdoelen
In 2030 moet voor het klimaat de broeikasgasuitstoot in Nederland tenminste 55% lager zijn dan in 1990. Het kabinet houdt vast aan het afgesproken sectorale restemissiedoel voor landbouw en landgebruik. Ook bereidt het kabinet zich met het Klimaatplan 2025-’35 voor op de klimaatdoelen voor de lange termijn, op basis van verplichtingen in de Klimaatwet. Met een goed gevulde ‘gereedschapskist’ wil het kabinet met innovatieve groenblauwe oplossingen en weerbare rassen bijdragen aan duurzaam bodem- en waterbeheer. Dit om verzilting, wateroverlast en droogte tegen te gaan.

Landbouwgrond beschermen
Een ander punt is de bescherming van hoogwaardige landbouwgrond. Dit wil het kabinet zoveel mogelijk voorkomen en dit vraagt om een zorgvuldige afweging tussen de waarde van voedselproductie en de landbouwkundige waarde en andere functies. Het kabinet ontwikkelt hiervoor een passend ‘afwegingskader’ en definitie met borging en gaat dit kader ook uitvoeren. Wanneer is nog de vraag.

Geen nieuwe koers middelen
Met gewasbeschermingsmiddelen vaart het kabinet geen nieuwe koers. Het kabinet respecteert de wetenschappelijke adviezen achter besluitvorming over Europese goedkeuring en nationale toelating van middelen. Al pleit het kabinet wel voor eenduidige Europese kaders zoals bijvoorbeeld met waterkwaliteit en worden bij de risicobeoordeling ten behoeve van toelating waar mogelijk geen nationale koppen toegepast. Ook zet het kabinet de Rijkstaken uit het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming 2030 voort.

Nadenken over productschappen 2.0
Het kabinet wil ook het aantal succesvolle bedrijfsopvolgingen binnen boerenfamilies vergroten, maar ook van overnames en bedrijfsstarts door zij-instromers. In het GLB wordt gewerkt aan het pakket ‘Samenwerken aan generatievernieuwing’. Ook wordt samen met NAJK een kenniscentrum bedrijfsovername vormgegeven. Daarnaast kijkt het kabinet of productschappen 2.0 wenselijk zijn. Tot slot komt het kabinet in 2025 met een integrale nationale voedselstrategie en zal het zich op EU-niveau ook sterk maken voor een Europese voedselstrategie.

Waar is al geld voor gereserveerd?

Er is in het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB €5 miljard beschikbaar gesteld voor een meerjarige investering in de agrarische sector. Dat geld wordt onder meer gebruikt voor innovatie, doelsturing, een brede vrijwillige opkoopregeling, natuurbeleid en mest. Ook wordt jaarlijks €500 miljoen vrijgemaakt voor agrarisch natuurbeheer door boeren. Middelen zijn daarnaast bestemd voor het verdienvermogen van (jonge) boeren, diergezondheid, klimaatadaptatie en voedseleducatie. In alle gevallen is dit geld vanaf 2026 beschikbaar. Het kabinet voegt voor volgend jaar wel alvast €40 miljoen to aan de LVVN-begroting. Onder meer voor doelsturing, natuurmonitoring, innovatie en maatregelen om de mestmarkt te verlichten. De €20,5 miljard van het transitiefonds is weg en komt niet terug bij het ministerie van LVVN.

Boerderij