Pieter Omtzigt stopt, wat zijn de toekomstscenario’s?

Pieter Omtzigt legt zijn rol als NSC-leider tijdelijk neer.

Eric Vrijsen 11-9-2024

Binnen regeringspartij NSC bestonden grote zorgen over zijn welbevinden. Omtzigt gaat gebukt onder hoge werkdruk. Medestanders zeiden woensdagochtend 11 september dat ‘wij hem tegen zichzelf in bescherming moeten nemen’.

In een contact met EW ontkende Omtzigt aanvankelijk dat hij overwoog tijdelijk terug te treden. Enkele uren nadat de EW-publicatie verscheen, maakte Omtzigt bekend dat hij ‘tijdelijk een stapje terug doet’ en dat vicefractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven hem vervangt.

De NSC-leider was de laatste dagen van vorige week afwezig in Den Haag, al gaf hij op vrijdagavond wel een interview bij Café Kockelmann, de talkshow van WNL. Afgelopen dinsdag 10 september was hij ook afwezig bij de NSC-fractievergadering en de Kamervergaderingen. Diverse NSC’ers zeggen dat ze de laatste anderhalve week slechts sporadisch contact hadden met Omtzigt. Iedereen kent hem als ‘een onverbeterlijke workaholic’.

Kort na het verschijnen van dit bericht, plaatste Omtzigt het volgende bericht op X: 

Bronnen in de top van de partij maakten zich zorgen over de leider van NSC. Ze vonden dat ze Omtzigt tegen zichzelf in bescherming moesten nemen door hem een poosje rust voor te schrijven. Zij sloten niet uit dat Omtzigt op termijn definitief stopt als fractievoorzitter en politiek leider. ‘Het belangrijkste is nu Pieter zelf. We willen dat hij weer gelukkig is,’ aldus een van Omtzigts vertrouwelingen.

Omtzigt heeft een zware periode achter de rug

Bestel de HJ Schoo-lezing van Pieter Omtzigt hier in boekvorm

Iedere politicus dreigt weleens het bijltje erbij neer te gooien. Omtzigt staat erom bekend dat hij geregeld met de deuren slaat. ‘Maar de laatste anderhalve week is het echt anders,’ zegt een goed ingevoerde bron. Omtzigt zit helemaal stuk.

Volgens zijn medestanders heeft Omtzigt een zware periode achter de rug. ‘Hij voelt zich de laatste weken heel erg onbegrepen,’ zegt een NSC’er. Hij kreeg in de zomer nauwelijks tijd om te bekomen van een heftig politiek jaar, doordat hij bijzonder veel werk stak in EW’s HJ Schoo-lezing van maandag 2 september.

Hij lanceerde in die lezing – de jaarlijkse opening van het politieke seizoen – opvattingen over bevolkingsgroei en lage geboortecijfers die veel discussie opriepen. ‘Vorige week was gewoon een rotweek voor hem,’ vat een bron in NSC de situatie samen.

Daar kwam bij dat de andere coalitiefracties kritiek leverden op Omtzigts gedrag in de slotfase van de begrotingsbesprekingen in het kabinet. Via De Telegraaf en andere media werden berichten naar buiten gebracht als zou Omtzigt zich politiek onvolwassen hebben gedragen, in huilen zijn uitgebarsten en het overleg nodeloos hebben gefrustreerd door herhaaldelijk weg te lopen of zich langdurig terug te trekken in eigen kring.

‘Pieter is oververmoeid, trekt zich alle kritiek enorm aan en voelt zich onbegrepen,’ zegt een betrouwbare bron in NSC.

’s Ochtends: ‘Niks aan de hand.’ Maar ’s middags: ‘Stapje terug’

Het NSC-bewindspersonenberaad – een wekelijks overleg achter gesloten deuren van bewindslieden en fractietop – zou zich donderdag 12 september buigen over de kwestie. Sommige deelnemers vonden het eigenlijk niet verantwoord om Omtzigt te laten doorgaan als fractieleider. Een NSC’er zei te verwachten dat daarna een beslissing over de toekomst van Omtzigt naar buiten zou worden gebracht. Omtzigt heeft dat niet afgewacht en maakte zijn tijdelijke terugtreden in een bericht op sociale media bekend.

Omtzigt bezwoer woensdagochtend dat er niets aan de hand was: ‘Ik zit gewoon thuis te werken.’ In eerdere gesprekken riep hij weleens spontaan uit dat hij ermee zou stoppen. Partijgenoten in zijn directe omgeving zeiden dat hij dringend rust moest nemen. Hoelang Omtzigt rust neemt, is nog onbekend. In zijn bericht spreekt hij over ‘de komende weken’. Hij trekt zich bovendien niet volledig terug. Hij wil de komende tijd ‘op de achtergrond en minder in de spotlights’ werken.

Er werd al gezocht naar opvolger binnen NSC-fractie

Organisatiepsycholoog Kilian Wawoe – een van Omtzigts getrouwen – werkte volgens partijbronnen aan een plan om binnen de NSC-fractie een tijdelijk opvolger van Omtzigt aan te wijzen. Die zaak stond onder tijdsdruk, want volgende week is het Prinsjesdag. Daags daarna beginnen de Algemene Politieke Beschouwingen, normaliter het belangrijkste Kamerdebat van het jaar.

Partijgenoten zeiden het onverstandig te vinden als Omtzigt dat debat zou doen. Maar wie dan wel? Er was geen sprake van een strijd om het leiderschap. Veel meer ging het om mededogen met Omtzigt en de vraag wat op langere termijn het beste is voor de partij.

Nicolien van Vroonhoven is een voormalig CDA-Kamerlid en is een ervaren debater. Maar zij moet meteen aan de bak in het Kamerdebat met onder anderen PVV-leider Geert Wilders en oppositieleider Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA).

Kilian Wawoe – lid van het partijbestuur, voorzitter van de commissie die de  NSC-Kamerkandidaten selecteerde en een persoonlijke vriend van Omtzigt – wilde woensdagochtend niet reageren.

In het partijcircuit gonsden gisteren al de namen van vicefractieleider Nicolien van Vroonhoven, financieel woordvoerder Tjebbe van Oostenbruggen en verkeerswoordvoerder Olger van Dijk als mogelijke vervangers. Zij hebben allen een verleden bij het CDA.

Het was geen optie om een van de bewindsleden uit het kabinet terug te halen naar de fractie, zeiden bronnen.

Gevolgen kabinet-Schoof als Pieter Omtzigt stopt

Het tijdelijk wegvallen van Omtzigt raakt de stabiliteit van het kabinet-Schoof. Omtzigt richtte in augustus vorig jaar Nieuw Sociaal Contract (NSC) op. De partij won bij de laatste verkiezingen twintig zetels en zit met vier ministers en drie staatssecretarissen in het kabinet-Schoof.

Een leiderschapswissel gaat gepaard met een inwerkperiode en dreigt van NSC een onberekenbare factor te maken. Ook NSC’ers onderschrijven dat: ‘Pieter is de partij en de partij is Pieter.’ Zou hij het leiderschap (tijdelijk) neerleggen, dan heeft dat consequenties voor de regeringscoalitie.

Opvallend in diverse toespraken van Omtzigt de laatste tijd: hij kwam steeds terug op ‘hoever we in korte tijd al zijn gekomen’. Kennelijk was hij van nature niet zo gerust op de soepele uitbouw van zijn jonge partij.

Als Pieter Omtzigt stopt, valt steunpilaar weg

Het kabinet-Schoof is in de Tweede Kamer afhankelijk van de steun van de twintig NSC-zetels. Door zijn rol als één van de vier onderhandelaars in de kabinetsformatie, is Omtzigt ook een van de steunpilaren van de coalitie. In de maandenlange besprekingen leerde hij de gevoeligheden van de andere regeringspartners begrijpen. Daardoor doorgrondt hij het Hoofdlijnenakkoord tot in de kleine lettertjes.

Nicolien van Vroonhoven kan niet terugvallen op die kennis en ervaring. Zij was weliswaar betrokken bij de kabinetsonderhandelingen als adjudant van Omtzigt, maar vooral twee andere partijgenoten stonden hem bij: Eddy van Hijum op het terrein van financiën en sociale zekerheid en Caspar Veldkamp op het thema asiel en migratie, plus Oekraïne. In het interne NSC-beraad stond vast dat beiden in het kabinet bleven.

Omtzigt had eerder een burn-out

Omtzigt moest in 2021 zijn werkzaamheden neerleggen om gezondheidsredenen. In de aanloop naar de verkiezingen van maart 2021 – Omtzigt zat toen nog bij het CDA – meldde hij zich ziek. Hij werd verkozen in de Tweede Kamer, maar kwam alleen naar Den Haag om zich te laten installeren. Pas maanden later hervatte hij zijn werk. Omtzigt werd destijds vervangen door nieuwkomer Henri Bontenbal, inmiddels CDA-leider.

Welke rol kan Omtzigt vervullen?

Omtzigt zei woensdagochtend in een kort contact met EW dat hij wil doorgaan als Kamerlid en zijn leiderschap niet neerlegt. Maar anderen in de partij noemden als optie dat Omtzigt een verlofperiode neemt en pas daarna terugkeert als partijleider. Een derde mogelijkheid is dat hij na een rustperiode opnieuw een Kamerzetel bezet, maar dan als ‘backbencher’. Eén van de andere Kamerleden neemt dan definitief de leiding over. Omtzigt zou dan vanuit de achtergrond NSC-Kamerleden gaan coachen.

Veel van de twintig NSC-fractieleden ontbreekt het aan politieke ervaring. ‘Pieter is goed in coachen, maar minder goed in mensen instrueren,’ zegt een bron. In de partij wordt vooralsnog geen rekening gehouden met de mogelijkheid dat Omtzigt een functie zoekt buiten de politiek.

Als Pieter Omtzigt stopt, staan capabele NSC’ers klaar

Al maanden leeft binnen NSC bezorgdheid dat Omtzigt onder de werkdruk bezwijkt. Vlak voor de zomer hield NSC in Den Haag een kennismakingsdag met partijleden. Op een zaterdag waren ze welkom in de Tweede Kamer en mochten ze plaatsnemen in de plenaire zaal voor een luchtig rollenspel met een aantal zittende NSC-Kamerleden. De NSC-leden moesten een debat voeren over de vraag of Nederland de Olympische Spelen moet organiseren. Om het net echt te maken, deden ook NSC-Kamerleden mee. Kamerlid Sandra Palmen acteerde als Kamervoorzitter, Kamerlid Aant Jelle Soepboer – onderwijswoordvoerder met grote baard – zette vol overgave een authentieke fractieleider van ‘Zuur Links’ neer.

Alle aanwezigen hadden enorme schik, maar volgens NSC’ers bleek ook hoe professioneel de nieuwe garde Kamerleden zich gedroeg. Ze debatteerden en hanteerden procedures als doorgewinterde volksvertegenwoordigers.

Pieter Omtzigt kwam die zaterdag heel even kijken en knikte goedkeurend. Een vertrouweling: ‘Iemand heeft toen op hem ingepraat: zie je wel, Pieter. We kunnen het. Maak je niet ongerust. Je kunt het ook loslaten.’

Omtzigt is verknocht aan de Raad van Europa

Insiders weten dat Omtzigt groot belang hecht aan zijn werk in de Raad van Europa. Hij speelde een heldenrol in het aan de kaak stellen van schendingen van de mensenrechten in Malta en andere Europese landen. Volgens ingewijden wil Omtzigt graag doorgaan in de Raad van Europa. Maar dat kan alleen als hij lid blijft van de Tweede Kamer. Zou hij zich volledig uit het parlement terugtrekken, dan verliest hij ook zijn zetel in Straatsburg. En dat wil hij niet, zo valt te beluisteren binnen NSC.

ELSEVIER