Voor miljarden aan zorgfraude gepleegd, maar pakkans nihil: ’En zorgpremies stijgen steeds meer’

Zorgverzekeraars en zorgkantoren als Zilveren Kruis, Menzis, CZ en VGZ sporen bij elkaar opgeteld steeds minder vaak zorgfraude op.

Renate Curfs 4-5-2024

Zorgverzekeraars en zorgkantoren als Zilveren Kruis, Menzis, CZ en VGZ sporen bij elkaar opgeteld steeds minder vaak zorgfraude op. En als ze het al ontdekken, leidt het vervolgens nauwelijks tot strafrechtelijk onderzoek. Dat blijkt uit onderzoek van De Telegraaf, dat gegevens opvroeg bij alle zorgverzekeraars, zorgkantoren en de Nederlandse Arbeidsinspectie. Deze laatste is belast met het strafrechtelijk onderzoek voor het Openbaar Ministerie.

Volgens Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit Maastricht is de pakkans voor daders nu ’nagenoeg nihil’ terwijl de fraude volgens hem zeker vier miljard per jaar bedraagt. Vorig jaar werd door alle zorgverzekeraars en zorgkantoren maar voor ongeveer 16 miljoen aan fraude opgespoord.

Al langer ligt de aanpak van zorgfraude in ons land onder vuur. Zo concludeerde in 2022 de Algemene Rekenkamer nog snoeihard dat de aanpak faalt. De enorme fraude leidt tot steeds grotere onbetaalbaarheid van de zorg en hogere premies, waarschuwt Bob Hoogenboom, hoogleraar fraude aan Nyenrode Universiteit.

Volgens demissionair zorgminister Conny Helder moet en kan de aanpak van zorgfraude inderdaad beter. „Maar binnen de huidige wet- en regelgeving kan in de praktijk vaak meer dan men denkt.”

’We laten het gewoon lopen’

Terwijl er jaarlijks voor miljarden wordt gefraudeerd met zorggeld, stellen zorgverzekeraars en zorgkantoren dit steeds minder vaak vast. Verdachten lopen nauwelijks tegen de lamp en doen ze dat wel dan volgt nauwelijks strafrechtelijk onderzoek en vervolging, constateren experts. „We laten het gewoon lopen.”

De 77-jarige Corry* kampt vanwege haar leeftijd met gezondheidsproblemen. Ze is wat vergeetachtig en kan niet alles meer zelf. Zo heeft ze hulp nodig bij het douchen, bij het wisselen van haar katheter en het innemen van haar medicijnen. Haar dochter zoekt op internet en vindt, zo denkt ze, een betrouwbare zorgaanbieder voor haar moeder.

De eerste keer dat zorgmedewerker Levi* bij Corry thuis komt, belooft hij haar alles goed te regelen. Hij vraagt voor haar tien uur per week zorg aan bij de verzekeraar. Die gaat akkoord. Maar Corry krijgt vervolgens maar twee uur hulp per week. Zonder het te beseffen, tekent ze wel iedere maand voor het uitbetalen van alle tien de uren.

Al jaren wordt er volop gefraudeerd met zorggeld. Meestal gaat het om het onterecht declareren van uren zorg of om het aanvragen van meer zorg voor een cliënt dan nodig is. Twee jaar nadat de Algemene Rekenkamer in een rapport al gehakt maakte van de aanpak van zorgfraude door instanties is er volgens experts nauwelijks iets veranderd.

Complexe zaken

Zo blijkt uit onderzoek van De Telegraaf onder meer dat alle zorgverzekeraars en zorgkantoren bij elkaar de afgelopen jaren alleen maar minder vaak fraude hebben weten vast te stellen. Waar dat in 2021 nog 649 keer gebeurde, kwamen ze in 2023 niet verder dan 306 keer.

„Dat komt onder andere doordat zaken steeds complexer zijn”, zegt Bregje Smans-Verhoof, specialist fraudebeheersing bij het bureau Bijzonder Onderzoek van verzekeraar CZ. Volgens haar worden fraudeurs steeds gewiekster en weten ze steeds beter hoe ze onder de radar kunnen blijven. Dat maakt de opsporing lastiger.

„Eerst liepen ze nog tegen de lamp op simpele dingen”, zegt ze. Zo kwam ze er voorheen bijvoorbeeld achter dat declaratieformulieren niet waren ondertekend door verschillende cliënten maar door één en dezelfde zorgmedewerker. „Helaas maken ze die domme fouten tegenwoordig niet meer.”

Criminelen zetten klein zorgbedrijf op

Steeds vaker zijn het ook hele netwerken die frauderen, vertelt Smans-Verhoof. Criminelen zetten gemakkelijk een klein zorgbedrijf op en op papier is iemand anders de baas. Dat zijn dan zogenoemde katvangers. Het betreft bijvoorbeeld de buurman of een achterneef. Zo wordt het stukken moeilijker de echte baas te kunnen pakken.

Doordat verzekeraars het minder vaak vaststellen, wordt er ook minder geld opgespoord. Waar vijf jaar geleden nog voor 80 miljoen aan zorgfraude werd teruggevonden, was dat in 2023 rond de 16 miljoen. „Dat is echt bedroevend weinig”, zegt Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit van Maastricht.

Recent onderzoek naar de aard en omvang van zorgfraude in ons land is er niet. Volgens Groot is dat een bewuste keuze van de politiek. „Daar is helemaal geen interesse in. Als dat bekend wordt, moet daar namelijk actie op worden ondernomen en daar zit in Den Haag niemand op te wachten.

In 2015 stelde het European Healthcare Fraud and Corruption Network dat het omgerekend waarschijnlijk gaat om 5,6 miljard euro per jaar. Twee jaar eerder sprak de Algemene Rekenkamer over zeker 2 tot 3 miljard per jaar.

Opsporingsdienst

Sindsdien zijn de uitgaven in de zorg volgens Groot met zeker een derde gestegen. „De zorgfraude is daarmee evenredig toegenomen”, zegt hij. Volgens hem gaat het nu om zeker vier miljard per jaar. „Daarmee zou je de volledige wijkverpleging van een jaar kunnen betalen.”

Als zorgverzekeraars na onderzoek fraude hebben vastgesteld, is het de bedoeling dat dossiers naar de opsporingsdienst gaan van de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA). Die moet het strafrechtelijk onderzoek doen voor het OM. Daarna kan vervolging plaatsvinden.

Maar zorgverzekeraars zetten lang niet alle zaken door naar de NLA. Van de 306 keer dat er in 2023 daadwerkelijk fraude is vastgesteld door hen zijn daar maar 73 dossiers terechtgekomen. Verschillende verzekeraars zeggen dat ze de afgelopen jaren minder zaken hebben overgedragen omdat ze toch niet door de inspectie worden opgepakt.

Heel groot netwerk

„Dat vinden wij teleurstellend”, zegt Smans-Verhoof. „Van een aantal zaken verwacht je toch echt dat ze die oppakken.” Ze vertelt over een van de dossiers waarin NLA afgelopen jaar besloot geen onderzoek in te stellen. Het ging daarbij volgens haar om een heel groot netwerk. Ze zouden voor miljoenen frauderen bij verschillende verzekeraars.

Volgens CZ pakte de NLA de zaak niet op omdat niet genoeg bewezen was dat het om een heel netwerk aan fraudeurs ging. En alleen dan doen ze strafrechtelijk onderzoek. „Dat vond ik om te huilen”, zegt Smans-Verhoof. „We konden namelijk wel bewijzen dat ze elkaar kenden. En we wilden ze zo graag voor de rechter brengen.”

Gemiddeld zijn er de afgelopen drie jaar jaarlijks 75 dossiers overgedragen aan de NLA voor strafrechtelijk onderzoek. Daarvan rondde de NLA tussen de 10 en 16 onderzoeken per jaar af, blijkt uit eigen rapporten. Hoe vaak het daarna echt tot vervolging heeft geleid, kan het OM niet vertellen. Dat wordt niet bijgehouden.

Geldkraan dicht

De NLA kampt naar eigen zeggen niet met een gebrek aan opsporingscapaciteit. Volgens de instantie is het meer de vraag of het strafrecht wel altijd de juiste oplossing is. „Zo kan een verzekeraar ook zelf optreden tegen een frauderende zorgaanbieder en een boete geven of de geldkraan dichtdraaien”, aldus een woordvoerder.

Maar volgens Smans-Verhoof heeft dat lang niet altijd zin. Als kwaadwillende ondernemers hun zorgbedrijf failliet laten gaan, kunnen ze de boete niet betalen en heeft de geldkraan dichtdraaien ook geen effect meer. „En vervolgens beginnen ze ergens anders weer opnieuw, in een andere zorgsector of in een andere regio.”

„Zorgfraudeurs komen er bijna altijd mee weg”, zegt Groot. De kans dat verdachten tegen de lamp lopen, is maar klein. En doen ze dat wel dan worden ze maar zelden strafrechtelijk vervolgd. Zo zijn volgens de Algemene Rekenkamer in 2020 slechts dertien daders veroordeeld voor zorgfraude. „We laten het gewoon lopen.”

Schade aan maatschappij groot

„Alles duidt erop dat de aanpak van zorgfraude alleen maar is verslechterd”, zegt Bob Hoogenboom, hoogleraar fraude aan Nyenrode Universiteit. Volgens hem wordt de schade die de maatschappij hierdoor oploopt, politiek gezien bewust onderschat. „En dat is totaal onverantwoord. Want die is groot.”

We hebben, vertelt hij, nu al een probleem met de betaalbaarheid van de zorg en die zal alleen maar verder onder druk komen te staan zo. „Zorgpremies stijgen steeds meer en ook het eigen risico gaat almaar omhoog.” Daarom vindt hij het hoog tijd dat de politiek daadwerkelijk eens verantwoordelijkheid neemt in de aanpak van zorgfraude. „Dit kan niet meer.”

Volgens Groot is de aanpak van zorgfraude nu eigenlijk niemands prioriteit. Er is een Taskforce Integriteit Zorgfraude onder voorzitterschap van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. En er bestaat een Informatie Knooppunt Zorgfraude. Beide organisaties moeten de aanpak van zorgfraude verbeteren.

Voor de bühne

„Die zijn er alleen maar voor de bühne, zegt Groot. „Het enige dat zij doen, is vergaderen.” Dat blijkt volgens hem alleen al uit het feit dat de aanpak van zorgfraude de afgelopen jaren niet is verbeterd. Er is minder vaak fraude opgespoord en voor minder geld, constateert hij. „Als ze werkelijk succesvol waren geweest, hadden we nu wel resultaat gezien.”

Volgens demissionair zorgminister Conny Helder moet en kan de aanpak van zorgfraude inderdaad beter. Dit moet volgens haar allereerst door het maximaal benutten van de huidige mogelijkheden: doen wat nu al kan. „Maar binnen de huidige wet- en regelgeving kan in de praktijk vaak meer dan men denkt.”

Samenwerken

Verder moeten zorginkopers, toezichthouders en opsporingsinstanties van haar voortaan beter onderling samenwerken. In 2020 heeft het ministerie geprobeerd in beeld te krijgen hoe groot de daadwerkelijke omvang van zorgfraude is. Om verschillende redenen is het niet gelukt een eenduidig model te ontwikkelen voor het meten van de omvang van deze fraude, stelt de minister.

De totale omvang van de zorgfraude is volgens minister Helder lastig of zelfs onmogelijk te onderzoeken. „Omdat het heimelijk gebeurt.”

Noordhollands Dagblad