Datacenters ’Dit gaat uit van een complot’

 

HOLLANDS KROON MIDDENMEER  Datacenters ’Dit gaat uit van een complot’ RECONSTRUCTIE 

Lars van der Bel 16-3-2023

Wie dacht dat deze week het slotakkoord van de discussie rondom de komst van datacenters naar Hollands Kroon zou worden ingezet, kwam bedrogen uit. Een studie van het gerenommeerde onderzoeksbureau Berenschot kon niet voorkomen dat berichten in de media bol stonden van vragen en opwinding. Een Duizend hectare Agriport. Foto Hans van Weel aangifte tegen het gemeentebestuur vormde de klap de vuurpijl. Was er sprake van kwade wil bij bestuurders om de datacenters stiekem meer ruimte te geven of was het vooral onwetendheid en onkunde? Het zou goed het laatste kunnen zijn: „Weet je hoeveel kaartjes ik in die tijd heb gezien?” Het is maandagavond rond een uur of tien als burgemeester Rian van Dam de avond heeft afgesloten. Het zit erop. De periode 2009-2023 is in 63 pagina’s doorgelicht en eigenlijk kunnen de meeste aanwezigen maar tot één conclusie komen: het onthaal van datareuzen in de Wieringermeer was een doordenderende trein waar, op wat enkelingen na, niemand van af wilde springen. De belangen te groot, het gevoel iets te missen ook: zo zouden de redenen achter het fiatteren van de datacenters het best omschreven kunnen worden. 

Toch is dat niet de toon die een paar uur later de discussies beheerst. ’Verziekt’ , ’onverantwoordelijk’ , ’rijp voor vervolging’ zijn de reacties die dinsdagochtend de (sociale) media tekenen. Spin in het web is een bericht van een van de landelijke media. Er zou geknoeid kunnen zijn met een bestemmingsplan, stellen de Telegraaf en het Noordhollands Dagblad. NRC borduurt daarop voort en meldt een dag later vermoedens te hebben van grondspeculatie, van handelen met voorkennis bovendien. 

De gerezen volkswoede wordt woensdagmiddag gemarkeerd met de aangifte van Andreas Naber tegen de gemeente Hollands Kroon. ’Alle registers moeten open’ , betoogt de voormalig journalist. Daarbij doelende op het kaartje dat, in termen van de Telegraaf, ’stilletjes’ was gewijzigd door ambtenaren. Het is het kaartje waar NRC ook al haar vermoedens vandaan haalde. Een hardere aanwijzing voor list en bedrog bestaat er niet volgens Naber, vandaar de aangifte. 

Het is een actie die op bijval van een paar betrokken kan rekenen, de onderste steen moet boven immers. 

Opmerkelijk is dat het merendeel van de raadsleden en bestuursleden de berichtgevingen met opgetrokken wenkbrauwen heeft gevolgd. 

„Dit gaat er vanuit dat er sprake is geweest van een complot” , merkt OHK-raadslid Lars Ruiter met enige verbazing op als hij een evaluatie loslaat op al dat gepasseerd is. Ruiter is als een van de twee spijtoptanten van de datacentergezinde coalitie meerdere keren aangehaald in de landelijke media, maar de aangifte gaat hem toch wel ver. „Het is ook niet precies duidelijk wie verdacht wordt. Of eigenlijk wel, want iedereen bij de gemeente wordt verdacht. In principe is deze aangifte ook tegen mij gericht. Terwijl ik op een gegeven moment heb gezegd: genoeg met die datacenters. Net als anderen in de oppositie.” 

Geniep 

Een van de vragen die boven komt: waren er mensen die wisten dat er iets veranderd was aan het kaartje, waardoor bovenop 120 hectare nóg eens 55 hectare bij Middenmeer (gebied B1) in aanmerking zou komen voor datacenters. Ruiter schat in van niet, ook al was dat voor zijn tijd (hij keerde zich na twee dienstjaren eind 2020 tegen de datacenters en de VVD, in 2016 is de omgevingsvisie goedgekeurd). „Ik ben deze week wat gaan rondbellen met wat politici van toen, ook met mensen die instemden met de datacenters. Eén iemand die toen namens de VVD van Hollands Kroon vóór stemde en daarvoor ook nog in het gemeenteraad van de Wieringermeer zat, zei: ’Als ik dit had geweten, dan had ik tegen gestemd’. 

Maar de meesten die ik sprak vonden het met de tijdsgeest van toen ook niet vreemd dat er mee is ingestemd.” 

Nog voor de vraag wordt behandeld of de wijziging van het kaartje moedwillig in het geniep is gebeurd, moet gesteld worden dat Ruiter z’n observatie strookt met wat het rapport concludeert: iedereen binnen en buiten de gemeente juicht de komst van datacenters toe. Of anders gezegd: het interesseert helemaal niemand wat er op Agriport gebeurt rond 2016. Zoals het rapport stelt: ’Opvallend genoeg is er weinig aandacht voor Agriport A7 terwijl zich daar grote ontwikkelingen hebben voorgedaan’. 

Waar de politiek en het maatschappelijk debat het wel druk mee heeft? ’Windmolens, wonen en procedures rondom ondernemers’ , zien onderzoekers van Berenschot. Geen wonder dat er geen haan naar kraait als een omgevingsvisie wordt vastgesteld met daarin een wat onduidelijk kaartje. Sterker nog, iedereen is ervan overtuigd dat de geschiedenis maar één richting kent en dat is voorwaarts. Groter, meer en intensiever is wat het bestuur van Hollands Kroon uitdraagt. Alles moet in werking worden gesteld de sterk vergrijzende gemeente een vitale toekomst te bieden. Duizend hectare Agriport wordt daarbij gezien als een dankbaar middel. Van 120 naar 170 hectare datacenters? Past er mooi binnen toch? Kritisch 

Hoewel kritisch op de landschappelijke inpassing van de ontwikkelingen is de boodschap van groei er een die ook buiten de toenmalige coalitiepartijen (VVD, CDA en SHK) omarmd werd. Dat stelt ook PvdAfractievoorzitter Sylvia Buczynski als Hollands Kroon zichzelf in november 2020 plots terugvindt binnen een nationale discussie. „Toen het eerste datacenter werd neergezet, waren we hartstikke blij. Het was goed dat de Wieringermeer een boost kreeg en de economie kon groeien.” 

Het is een constatering die ze drieënhalf jaar later graag onderbouwt: „Het was een andere tijd. We kwamen uit een lange crisis en de gemeente stond er belabberd voor. Die gronden bij Agriport werden ook helemaal niet aantrekkelijk gevonden, agrariërs kochten het niet. En bedrijventerreinen raakten we aan de straatstenen niet kwijt. Dus toen de datacenters kwamen en de kassen, zag iedereen dat als een kans.” 

Wat de stemming radicaal doet omslaan, is een artikel van NRC in de zomer van 2020: ’Gebroken beloftes: hoe de Wieringermeerpolder dichtslibde met windturbines en datacentra’. Niet dat er in de lokale politiek en media nog geen kritische vragen zijn geuit, maar ineens is de aandacht gigantisch. Een link wordt gelegd tussen de opwekking van energie door windmolens en het verbruik van datacenters. Met de restwarmte wordt niets gedaan ten aanzien van de naastgelegen kassen. Wie heeft hier eigenlijk baat bij, is de vraag die steeds meer bewoners van Hollands Kroon bezighoudt. 

Het is op dat moment al veel te laat. 

Bestemmingen zijn toebedeeld, het kwaad is geschied. Rechtszaken die het tij proberen te keren, stranden stuk voor stuk. Want procedureel klopt het wat gemeente en de techgiganten zijn overeengekomen. Het is een conclusie die Berenschot maandagavond onderschrijft als anderhalf decennium datacenters uit de doeken wordt gedaan. 

Blijft alleen over: het kaartje. Was daar alleen sprake van grootheidswaanzin, van een doorgeslagen geloof in groei, van een neoliberale trend? Of was daar meer aan de hand? 

Wat het rapport stelt en Sylvia Buczynski desgevraagd toegeeft: het was meer dan ambitie, het was ook onwetendheid. Zo wijst Berenschot uit dat de gemeenteraad in 2014 besluit het voortouw te nemen bij de dan nog te vormen omgevingsvisie, maar het overzicht enigszins kwijtraakt. Een zogenoemde ’stuurgroep’ wordt opgericht en hoewel daarvoor ambitieuze en ervaren raadsleden worden aangesteld, is ’het resultaat van het gehele proces matig’ , aldus Berenschot. 

Buczynski, toen lid van de oppositie én de stuurgroep, zegt zich weinig te herinneren over het kaartje. „Weet je hoeveel kaartjes ik in die tijd heb gezien?” Wat ze wel weet is dat Hollands Kroon als een van de eerste in Nederland een omgevingsvisie voor de hele gemeente moest opstellen. „Wij moesten zelf het wiel uitvinden. Maar er zijn ook zaken die daarbij wel goed zijn gegaan. Zo hebben we gebruikgemaakt van participatie en hebben we de wethouders er bewust buiten gelaten. Het bestaat dus niet dat een van de wethouders eigenhandig een kaartje in de omgevingsvisie heeft gefrummeld.” 

Zonder discussie 

Niettemin waren er wel ideale omstandigheden geschept voor het accorderen van het omstreden kaartje. Iets dat overigens zonder discussie in de raad gebeurde. Een aangifte is een middel om alle stenen nog eens te lichten. Een raadsenquête zou daarvoor ook kunnen worden gehouden. Ruiter betwijfelt echter of de politiek in Hollands Kroon daarop zit te wachten. „We moeten ons bezinnen op wat eruit is gekomen. Er is heel veel fout gegaan, alleen daar is niet één iemand of een groep mensen schuldig aan.” Hij betwijfelt ook of er iemand ooit met opzet zaken groter heeft gemaakt. „Het strookte met het gevoerde beleid van dat moment.” 

Buczynski gaat mee in de woorden van haar collegaraadslid. „Ik vind het wel heel erg gezocht, het verhaal over dat kaartje. Ik kan me niet voorstellen dat daar iets achter zit, geen strafbare feiten in ieder geval. Het Openbaar Ministerie ernaar laten kijken, of een raadsenquête, het is als met een kanon op een mug schieten.” 

Raadsenquête 

Een raadsenquête is een gemeentelijke evenknie van een parlementaire enquête. Het is het belangrijkste instrument dat de gemeenteraad kan inzetten bij het uitoefenen van de controlerende taak en doet onderzoek naar het functioneren van het gemeentebestuur over een bepaald onderwerp. Een raadsenquête kan alleen worden ingesteld als een meerderheid van de gemeenteraad hiermee instemt

Noordhollands Dagblad