Wat nu met de VVD?

 Van 34 naar 13 zetels

Maurice de Hond 24-12-2023

Wat nu met de VVD?

Samenvatting van het artikel

Ook de VVD lijkt in een vergelijkbare positie gekomen te zijn als het CDA en de PvdA. In 2021 haalde de VVD nog 34 zetels en nu scoort de partij 13 zetels. Er wordt een beeld gegeven van die ontwikkeling en bekeken wat dat nu voor die partij en politiek Den Haag zou moeten gaan betekenen.

Lees volledig artikel: Wat nu met de VVD?

Leestijd: 5 minuten

Van 34 naar 13 zetels

Bij de verkiezingen van 2021 met een zittende premier Rutte haalde de VVD nog 34 zetels. Op 22 november jl. werden dat zonder Rutte het 24 zetels en 1 maand later staat de VVD op nog maar 13 zetels in de peiling.

Het is interessant om deze ontwikkeling van de VVD in een historisch perspectief te plaatsen. Want de VVD van Mark Rutte haalde in 2008/2009 in de peilingen ook 13 zetels. Maar dat betekent nog niet dat de VVD nu nog dezelfde vooruitzichten heeft als de VVD van Mark Rutte in 2008/2009.

Want als naar het CDA en de PvdA gekeken wordt dan lijkt een terugkeer naar het niveau van 30 zetels of meer niet reëel.

Dit zijn de peilingcijfers van de VVD sinds het moment dat Rutte eind mei 2006 aantrad als leider van de VVD. Daarbij die ook van de PVV en partijen waarmee de VVD electoraal concurreerde in die periode.

Goed te zien valt in deze grafiek dat de VVD bij verkiezingen, behoudens in 2023, het steeds beduidend beter deed dan in de periode er tussen. Dat is het effect van de premierbonus. Besef dat van de 12 Tweede Kamerverkiezingen sinds 1977 waar de zittende premier die meedeed, 11 van die 12 werden gewonnen door die premier. Alleen bij Premier Bakenende in 2010 was dat niet het geval.

Tijdens de vluchtelingencrisis van 2016 haalde de PVV in de peiling al meer dan 40 zetels, terwijl de VVD toen onder de 20 zetels scoorde.

Zowel in 2019 en 2023 bij de Provinciale Statenverkiezingen deed de VVD het slechter dan resp. FVD en BBB.

De enige keer dat de VVD niet de grootste werd in deze periode, maar de PVV, was toen de zittende premier niet meer aan de verkiezingen mee deed en dat was 1 maand geleden. En vervolgens zorgde de reactie van de VVD na die uitslag blijkbaar ervoor dat het gat tussen PVV en VVD nog een stuk groter werd, zoals de peiling van zaterdag jl. liet zien.

Personalia

Via een vergelijking van de kiezers van de VVD van drie momenten kan getoond worden wat er verschoven is. Daarvoor nemen we de VVD-kiezers in 2021 en de laatste peiling.

De VVD haalde in 2021 34 zetels en nu zijn er nog maar 13 over.

Hier onder de verschillen tussen de resterende kiezers op de VVD van dit moment en die in 2021 VVD gestemd hebben.

• Van de VVD-kiezers uit 2021 stemt nu nog maar 30% VVD. 35% stemt nu PVV. NSC wordt door 8% genoemd en BBB door 6%. De overige partijen worden door 3% of minder genoemd.
• De VVD-kiezers uit 2021 waren voor de helft nog mannen. Inmiddels is dat 57%. Het verlies aan vrouwelijke VVD-kiezers sinds 2021 beduidend groter geweest dan mannelijke VVD-kiezers.
• De gemiddelde leeftijd van de VVD-kiezers is nu jonger dan bij de verkiezingen in 2021. De uitstroom onder de ouderen was duidelijk groter dan onder jongeren.
• Het aandeel lager opgeleiden onder de VVD-kiezers is sinds 2021 duidelijk minder. Dus de uitstroom van lager opgeleide VVD-kiezers was duidelijk sterker dan onder de hoger opgeleide VVD-kiezers.
• Iets vergelijkbaars is het geval met het inkomensniveau. Lagere inkomens hebben in duidelijk hogere mate afscheid genomen van de VVD dan de hogere inkomens.
• We zien een duidelijke daling van Telegraaf-lezers en lezers van regionale kranten onder de huidige VVD-kiezers en een stijging van lezers van het NRC en Financieel Dagblad
• De VVD-kiezers van dit moment geven beduidend meer aan dat ze door de veranderingen in de wereld meer kansen zien dan de VVD-kiezers uit 2021.
• Van de kiezers op de VVD uit 2021 stemde in maart 19% BBB. Van de kiezers die nu VVD stemmen is dat 5%.

Opvattingen

Het is ook interessant om te zien hoe de verschillen zijn tussen de opvattingen van degenen die VVD hebben gestemd in 2021 en die van dit moment. Ook dat is een indicatie voor wie de VVD niet meer trouw zijn gebleven en wie wel gebleven zijn.

• 88% van de kiezers, die VVD stemden in 2021 vindt als uitkomt een regering waar de VVD aan deelneemt acceptabel, terwijl van de huidige stemmers van de VVD dat 84% is.
• Ten aanzien van een gedoogconstructie van de VVD bij een regering zijn de cijfers resp. 55% en 69%.
• De huidige VVD-kiezers zijn wat pessimistischer over het tempo van de formatie dan die uit 2021. Plus dat ze gemiddeld wat eerder denken dat de volgende verkiezingen er weer zijn.
• Het vertrouwen in Dilan Yeşilgöz is onder de (resterende) huidige VVD-kiezers vrij hoog 7.5. Maar onder de VVD-kiezers uit 2021 is dat maar 5.7.
• 25% van de huidige kiezers van de VVD geeft aan dat dan alle partijen de PVV een opvatting heeft over migratie en asiel die het meest lijkt op het standpunt van de ondervraagde en 64% zegt dan VVD. Onder de VVD-kiezers uit 2021 zijn deze cijfers resp. 40% PVV en 37% VVD.
• Bij 7 stellingen over migratie en integratie was er geen groot verschil in beantwoording tussen de VVD-kiezers uit 2021 en die van nu.
• Ten aanzien van de steun aan Oekraïne zijn de verschillen er duidelijk wel. Nederland moet Oekraïne ruim met geld en wapens blijven steunen: VVD 2021: 62% mee eens, VVD nu: 82% mee eens.

De toekomst

De vraag is of de VVD nu hetzelfde lot is beschoren als het CDA en de PvdA. Voor die twee partijen is het niet waarschijnlijk, dat ze maar in de buurt komen van de electorale positie van vroeger. Nu is het niet zo dat de VVD bij de Tweede Kamerverkiezingen al zo diep is gezonken als het CDA en de PvdA. Maar bij de Provinciale Statenverkiezingen haalde de VVD slechts een tegenwaarde van 16 Tweede Kamerzetels en de huidige peiling is ook niet hoopgevend voor de VVD.

Het is opmerkelijk hoe politici van het CDA en PvdA, nadat er een groot verlies is geleden (CDA in 2021 naar 15 zetels en PvdA in 2017 naar 9 zetels), lijken te denken dat het slechts iets tijdelijks is. Dat de kiezers die de partijen massaal hebben verlaten wel weer terugkomen. Maar daarmee onderkennen ze niet twee belangrijke trends:

• In vier jaar (tussen twee Tweede Kamerverkiezingen) overlijden circa 600.000 kiezers. Een tegenwaarde van ongeveer 8 zetels. Een groot deel van die kiezers behoren tot de categorie kiezers die al heel lang dezelfde partij hebben gestemd, en dat zijn met name het CDA en de PvdA. Dat wordt heel slecht gecompenseerd door het stemgedrag van de nieuwe kiezers.
• Kiezers die lang een partij hebben gestemd en uit teleurstelling een partij verlaten, komen niet makkelijk weer terug.

Dat betekent dat die oude grote partijen bij een verkiezing dezelfde uitdaging kennen als de nieuwere partijen, namelijk veel nieuwe kiezers aantrekken. En dat is voor oudere partijen minder gemakkelijk dan een nieuwe partij met een onbevlekt blazoen. (FVD in 2019, BBB en NSC in 2023).

Ook de VVD kent nu dezelfde uitdaging. Waarbij ook nog zo lijkt te zijn, dat doorgaans een partij die aan de regering meedoet en niet de premier levert bij de volgende verkiezing het (heel) slecht doet. Dus deelname aan de regering belooft niet echt een forse electorale beloning.  D66 in 2021 was daarop een uitzondering wat te danken was aan Kaag als nieuwe lijsttrekker.

De uitdaging voor de partijen, zowel de oude grote als de nieuwe, is vooral om het politieke systeem en de politieke cultuur te doen veranderen. Want anders zal ons politieke stelsel iets zijn als een kermis. Of we gaan de achtbaan in of het spookhuis. Met verkiezingsresultaten die geen stabiliteit geven waardoor problemen niet makkelijk kunnen worden opgelost en de volgende verkiezingen weer een compleet nieuwe uitdaging opleveren. Maar ook wordt het tijd voor de partijen om te kijken of ze niet aan het eind zijn van hun levenscyclus. En zichzelf moeten heruitvinden, al dan niet gecombineerd met andere partijen of zichzelf opheffen.

Nu ook de VVD in de situatie is terechtgekomen waar het CDA en de PvdA al zaten zou het geweldig zijn als de leiding van die partijen tot het besef komen dat er iets ingrijpends moet veranderen in Nederland. En het zou ook goed zijn als dat besef ook bij de winnaars van deze verkiezing zou zijn. Want ook de partijen die het nu wel (heel) goed gedaan hebben bij de verkiezingen hebben geen abonnement op goede uitslagen in de toekomst. Nederland zou er zeer bij zijn gebaat als dat besef doordringt.

Maurice de Hond