Je krijgt een rare democratie als ongekozen ambtenaren zich in het openbaar distantiëren van het politieke beleid.

21-12-2023

Beste demonstrerende ambtenaar, neem dan lekker ontslag 

 ARENDO JOUSTRA

Je krijgt een rare democratie als ongekozen ambtenaren zich in het openbaar distantiëren van het politieke beleid. Afgelopen zomer verzette overheidspersoneel zich tegen het klimaatbeleid, half oktober bemoeiden ambtenaren zich in een brief vanwege ‘hun geweten’ met het Israël-beleid van het kabinet. En vandaag gaan ambtenaren van Buitenlandse Zaken zelfs op de stoep van hun departement demonstreren. Of je houdt als ambtenaar in het openbaar je mond, of je neemt ontslag, vindt Arendo Joustra.

Dit artikel verscheen op 20 oktober en is op 21 december bijgewerkt naar aanleiding van de demonstratie van ambtenaren tegen het Israël-beleid van het kabinet.

ARENDO JOUSTRA

Arendo Joustra (1957) is sinds 1 januari 2000 hoofdredacteur van EW.

Lees meer

Eind juni dit jaar schreven ambtenaren ‘een brandbrief’ aan het kabinet-Rutte IV met de oproep iets te doen om het ‘trage’ en ‘tegenstrijdige’ klimaat- en natuurbeleid te versnellen. Ze noemden zich ‘bezorgd’. En schreven onder meer: ‘We constateren dat de overheid haar zorgplicht niet waarmaakt.’

Ook vonden de ambtenaren dat de overheid  ‘per direct moet stoppen met alle fossiele subsidies en belastingkortingen’. Gelukkig zitten die ambtenaren niet aan de knoppen, want het inwilligen van deze eis ‘per direct’ zou het land in een grote economische crisis hebben gestort. De brief is inmiddels (20 oktober) 4.513 keer ondertekend, soms alleen met een voornaam.

HOE ISRAËL DAN WEL MOET REAGEREN SCHRIJVEN DE AMBTENAREN NIET

En kort daarna werd bekend dat weer andere ambtenaren, maar misschien deels dezelfde, zich verzetten tegen het Israël-beleid van het kabinet. Deze ‘Rijksambtenaren’ (zo noemen zij zich deftig om te laten zien dat ze niet bij een lage overheid werken) vinden de reactie van Israël op de gruwelmoorden van Hamas ‘disproportioneel en buitensporig’. Hoe Israël dan wel moet reageren,  schrijven ze er niet bij. Wel dat het kabinet Israël moet ‘stoppen’.

LEES OOK: AMBTENAREN IN TORENS TOT IN DE HEMEL

Gezien deze twee open brieven vraag je je als burger af of in het ruime cursuspakket dat voor overheidspersoneel beschikbaar is, ook een lesje staatsrecht zit? Intern mogen ambtenaren natuurlijk best weerwerk bieden, maar in het openbaar moeten ambtenaren nu eenmaal loyaal zijn aan de koers die de politieke leiding kiest.

HET IS LAF OM JE ACHTER GETROFFEN TOESLAGENOUDERS TE VERSCHUILEN

Zijn ambtenaren het niet met het politieke beleid eens, bijvoorbeeld omdat ze het beleid niet met  ‘hun geweten’  in overeenstemming kunnen brengen, dan kunnen ze maar een ding doen. En dat is ontslag nemen. Die oplossing boden de linkse partijen ook aan trouwambtenaren die weigerden een huwelijk af te sluiten tussen paren van hetzelfde geslacht.

Hun baan zetten deze dissidente brievenschrijvende ambtenaren natuurlijk liever niet op het spel. Dus zoeken ze lafjes groot menselijk leed om zich achter te verschuilen, zoals de toeslagenaffaire. Dat deden de ambtenaren die het klimaatbeleid van het kabinet deze zomer publiekelijk aanvielen. Het Toeslagenschandaal onderstreepte volgens de ondertekenaar ‘de plicht om daar waar nodig te waarschuwen’ .

ALS AMBTENAAR BEN JE ALTIJD MEDEPLICHTIG

LEES OOK: POLITIEK VAN ‘ER IS GEEN KEUZE’ IS LEVENSGEVAARLIJK

Je moet maar durven om voor je missie het leed van de getroffen toeslagenouders te misbruiken.  Dat is niet alleen onsmakelijk, maar gaat ook voorbij aan de ruime mogelijkheid die ambtenaren hebben om intern stennis te schoppen en naar buiten toe loyaal te blijven. Zoals een politieke ambtsdrager (een wethouder of minister) altijd in het openbaar de verantwoordelijkheid voor het falen van een ambtenaar op zich neemt, maar die intern natuurlijk een uitbrander kan geven.

De ambtenaren die bezwaar maken tegen het Israël-beleid gooien het over een andere boeg. Zij vinden dat ze ‘medeplichtig’ aan het kabinetsbeleid worden gemaakt. Tsja, dat heb je als ambtenaar. Dan ben je altijd medeplichtig. Maar zij schrijven: ‘Dit kunnen en willen wij niet op ons geweten hebben.’

Welnu, de beste manier om schone handen te houden en je geweten rein, is om ontslag te nemen. Want wat is het alternatief? Je krijgt een rare democratie als de politieke leiding moet gaan luisteren naar het geweten van een aantal willekeurige niet gekozen ambtenaren. Alleen aan de volksvertegenwoordiging is de politieke leiding verantwoording verschuldigd.

ELSEVIER