Geert Wilders (foto Shutterstock)

Door Theo Wolters.

De spectaculaire uitslag
De verbijstering was groot, op de verkiezingsavond.
De man die 17 jaar lang door de media en de politieke elite in Den Haag was bestempeld als een groot gevaar voor de samenleving, won in een landslide de verkiezingen. Op wat lokale voorkeuren en de linkse grote steden na was hij overal de grootste, en heeft hij de VVD verpletterend verslagen. Dat wordt duidelijk als je de uitslagenkaart van 2021 vergelijkt met die van 2023:

Uitslag per gemeente, 2021 en 2023 (Bron: CBS en ANP / NRC)

Dat op beide verkiezingszenders even totale verwarring heerste was te begrijpen, maar je zou toch verwachten dat men na enige tijd deze uitslag zou kunnen duiden voor wat hij is. Maar voor zover ik al zappend kon constateren, kwam niet één journalist bij NOS en RTL met de volstrekt voor de hand liggende verklaring.

Wat vooraf ging

Bij grote delen van de bevolking was er de laatst 10 jaar een groeiende onvrede met de manier van politiek bedrijven in Den Haag: er werden steeds enorme problemen gecreëerd en nooit opgelost. Alle problemen kwamen voort uit linkse ideeën over moreel superieur handelen, op gebied van immigratie, klimaat, stikstof en de EU. Alles werd aangegrepen om dit beleid te rechtvaardigen: de oorlog in Oekraïne, EU wetten, verdragen en rapporten, willekeurige weerslachtoffers. Maar een goede rationele onderbouwing ontbrak meestal schrijnend.

Het hardst werden de gevolgen van dit beleid gevoeld toen de woningnood onhoudbaar werd (overigens juist vanwege het immigratie- en stikstofbeleid) en bij de toewijzing van woningen asielzoekers voorrang kregen. Bij velen brak er iets.

En bij alle problemen was de Nederlandse bevolking degene die moest boeten en zich op moest offeren.

Daar kwam recent nog de absurde woke-beweging bovenop, die van alle normale Nederlanders racisten maakte en iedereen straffeloos van de grootste morele inferioriteit mocht beschuldigen. Ook het agressieve maar voortdurend getolereerde gedrag van Extinction Rebellion zette veel kwaad bloed, en het koesteren van Kick out Zwarte Piet door de media schoot steeds meer mensen in het verkeerde keelgat.

In die 10 jaar ging men steeds rechtser stemmen, en kwamen partijen sterk op, die zich tegen dit linkse beleid keerden. In de verkiezingsprogramma’s was een ruime Kamermeerderheid voor het sterk beperken van de instroom van migranten, het hoofdpunt in dit geheel, en voor een EU-kritische houding, en een gematigder klimaatbeleid. Maar na elke verkiezing koos de VVD er weer voor om de rechtse partijen uit te sluiten en met links te gaan regeren. De linkse partijen dwongen hierbij een beleid af waar de meerderheid van de bevolking en de Kamer tegen was, maar wat in beton werd gegoten in de regeerakkoorden. Die vereisten extreme fractiediscipline, dus stond bij elk debat de uitkomst bij voorbaat vast, en verwerd onze democratie tot slecht toneelspel. De VVD verzette zich de hier laatste twee formaties niet eens meer tegen.

De bevolking was het inmiddels zat om door een minderheid allerlei linkse hobbies opgelegd te krijgen, met enthousiaste steun van de VVD inmiddels: die leverde daarvoor zelfs steeds vaker de ministers om beleid uit te voeren, dat niet zelden volledig in strijd was met het eigen verkiezingsprogramma.

Bang gemaakt als iedereen was voor de rechtse partijen, die in de media standaard “extreem rechts” genoemd worden (zelfs JA21, dat een volstrekt onschuldige Bolkestein-VVD kloon is), was er nog steeds een aarzeling om rechts van de VVD te stemmen. Ook deze verkiezingen wilde men daarom oh zo graag geloven dat Dilan wél zou voorkomen dat er over links geregeerd zou worden. Haar binnenkomer, waarbij ze ruimte toonde voor samenwerking met de PVV wekte hoge verwachtingen. Ook haar kritische opmerkingen naar Timmermans vielen in goede aarde. Maar het vertrouwen was dun: de VVD stemmers waren al drie keer belazerd met links beleid. Was Yesilgöz wel echt te vertrouwen?

In de weken voor de verkiezingen tekende zich in de peilingen het dilemma af: de VVD zou moeten gaan regeren met Wilders of met Timmermans, of een minderheidskabinet met Omtzigt en BBB accepteren. Dat zagen Omtzigt en Van der Plas ook aankomen, en opperden dit als duidelijk acceptabele derde optie.

Maar de VVD bleef puur werken aan de perceptie van Dilan als een leuke premier die van wanten weet. Steeds meer kiezers wachtten op de bevestiging dat ze niet over links zou gaan regeren, en liever voor een van de andere twee opties zou kiezen. Maar er kwam niks. Over een minderheidskabinet heeft ze voor zover ik weet zelfs nooit iets gezegd, en in linkse VVD kringen ontstond gemor over het mogelijk gaan regeren met de PVV.

Een stem op de VVD kon dus nog steeds gewoon een stem op Timmermans zijn, concludeerden veel argwanende kiezers. Dit joeg steeds meer kiezers naar Wilders toe: de enige zekerheid dat er niet weer een links kabinet met VVD zou komen. Toen kwam de game-changer: toen de PVV hierdoor kans maakte om de grootste te gaan worden, gooide de VVD wel de deur naar Wilders dicht, maar niet die naar Timmermans. Dat verschafte eindelijk de gewenste duidelijkheid, en joeg iedereen die geen links kabinet wilde naar Wilders. Dat blijkt ook uit de enorme toename van stemmers op Wilders in de laatste twee dagen.

Wat was dus de volkomen voor de hand liggende duiding van de enorme zege van de PVV?

De bevolking is het helemaal zat om door een minderheid beleid opgelegd te krijgen dat Nederland een kant opstuurt die ze absoluut niet willen. Dus wilde men hoe dan ook geen links kabinet meer. Als de VVD die zekerheid had geboden, was de partij beslist de grootste geworden en Yesilgöz premier. Maar door de blunderende campagnestrategie is de VVD afgestraft en als de vernederende derde geëindigd.

Dat was voor mij geen verrassing. Ik was wel totaal verrast door de enorme voorsprong van Wilders op de VVD van maar liefst 12 zetels! Er speelt dus wellicht nog een tweede effect.

Gaza oorlog de versterkende factor?

Het is moeilijk te bewijzen, maar ik vermoed dat de recente barbaarse aanval op het westerse Israël door Hamas wel eens een bijzondere rol gespeeld kan hebben. Ieder normaal mens was diep geschokt bij het zien van de barbaarse martelingen, verkrachtingen en massamoord, en het totaal respectloos omgaan met de lichamen van gedode en verminkte westerse vrouwen (lang niet alleen Israëliërs) bij deze orgie van geweld. De diepgewortelde en ongebreidelde haat jegens het Westen die daaruit sprak is angstaanjagend. De steun voor de Hamas aanval van Nederlandse allochtonen, meteen de dag erna, vóór de Israëlische reactie erop, en de vele daarop volgende pro-Hamas betogingen die ronduit tot volkerenmoord oproepen, zijn zeer bedreigend. En ook de angst van autoriteiten om daar iets tegen te doen is zeer verontrustend. We lijken de controle kwijt over ons land, en hebben blijkbaar mensen binnengehaald die onze westerse samenleving haten.

Dit is precies waar Wilders nu al 17 jaar voor waarschuwt, maar wat lange tijd weinigen serieus namen, maar wel gebruikt werd om hem als racist te bestempelen. De wandaden van Hamas en de steun daarvoor in ons eigen land hebben mogelijk veel mensen de ogen geopend. Opeens staat Wilders een stuk dichter bij je persoonlijke wereldbeeld…

Zoals gezegd: dit is speculatie, maar de overweldigende steun van de bevolking voor een kabinet met Wilders erin is op zijn minst opmerkelijk. 60% van de bevolking voor en 32% tegen is een verpletterende overwinning van Wilders op al zijn vroegere critici.

Voorkeurscoalitie hele bevolking (Bron: EenVandaag)

De formatie

De bevolking had niet duidelijker kunnen zijn: men wil in grote meerderheid (60%) een kabinet van PVV, NSC, VVD en BBB.
De stemmers op deze vier partijen laten al helemaal geen twijfel bestaan: die willen deze coalitie met een percentage van 81% (NSC) via 84 % (VVD) tot 97% (PVV). De fracties en hun politieke leiders hebben dus een volstrekt duidelijke opdracht.

Wilders is een zeer ervaren en gedreven politicus, die begrijpt dat dit voor hem een eenmalige kans is om ook echt iets te bereiken. Hij heeft 17 jaar eenzaam geprobeerd om de islamisering als probleem op de agenda te zetten, maar is daar nooit in geslaagd. Ondanks schokkende islamistische aanslagen in Europa, tot vlak bij Nederland, bleef de multiculturele voorkeur van Den Haag bestaan en reageerden de kiezers buiten het eigen electoraat van 10% à 15% amper. Tot de dag van vandaag is er gewoon géén immigratiebeleid, alleen opvangbeleid. Nu moet hij razendsnel de draai maken van agenderen naar beleid maken. Daarvoor is zijn verkiezingsprogramma totaal ongeschikt, en dat heeft hij al op de verkiezingsavond benadrukt. En ondanks zijn enorme overwinning heeft hij toch maar een kwart van de zetels.

Ook Omtzigt is een zeer ervaren en gedreven politicus, met een aantal belangrijke wenspunten in zijn programma, maar hij heeft maar 13% van de zetels. Beiden snappen dat ze veel compromissen zullen moeten accepteren.

Ik stel voor dat beide heren een dag met elkaar gaan praten. Beiden begrijpen dat ze punten van overeenkomst zullen moeten vinden in elkaars programma’s, en de rest van hun wensen voor het regeerakkoord zullen moeten loslaten. Dat kan grotendeels in één dag. Een paar pijnpunten zullen ze wellicht nog eens moeten bespreken met hun fracties, maar in een week moet het concept zeker klaar zijn.

Als zij het op immigratie, sociaal gebied, klimaat, stikstof en EU op grote lijnen eens geworden zijn over wat ze beslist vastgelegd willen hebben, kan dit concept akkoord besproken worden met Yesilgöz en Van der Plas. Omtzigt en Wilders liggen op de meeste punten het verst uit elkaar, dus zou deze tweede ronde eenvoudig moeten zijn. Wellicht zal de BBB wat extra aan stikstof willen doen en de VVD aan het investeringsklimaat, maar dat kost hoogstens een tweede week.

Het formeren kan dus nog voor het einde van het jaar beginnen.

Regeerakkoorden

Waarom ik zo optimistisch ben? Dat komt omdat zowel Wilders als Omtzigt ervaren hebben hoe verschrikkelijk ondemocratisch de regeerakkoorden de laatste jaren gewerkt hebben.

Toen voor het eerst regeerakkoorden werden gebruikt, was dit een vastleggen van de wensen van een meerderheid van de Kamer, om houvast te hebben tijdens de regeerperiode, met name in een crisisperiode. Met twee grote partijen had je toen vaak al een meerderheid, en die wisselde regelmatig van links naar rechts. In tegenstelling tot de periode vóór 1963 toen er nog op basis van regeringsprogramma’s gewerkt werd, waar alleen de ministersploeg zich aan verplichtte, waren daarna ook de fracties politiek gebonden aan de regeerakkoorden. Hier was toen nog weinig ondemocratisch aan.

De laatste decennia hebben regeerakkoorden zich echter ontwikkeld tot een gruwel voor de democratie: ze boden partijen die nodig waren voor een meerderheid de mogelijkheid om punten erin te krijgen waar GEEN meerderheid in de Kamer voor was. En de laatste tien jaar gold dat voor zo goed als alle beleid in de regeerakkoorden: vanwege de uitsluiting van de PVV kon links vragen wat ze wilde, en vanwege de totale inhoudelijke desinteresse van Rutte kregen ze ook alles wat ze vroegen. Zo ontstond een regeerakkoordendictaat van links beleid.

Dit is niet alleen ondemocratisch, maar ook nog eens rechtsreeks in strijd met de grondwet: Kamerleden moeten naar eer en geweten stemmen, naar aanleiding van de gebruikte argumenten, en nadrukkelijk “zonder last”. Gebonden zijn aan een regeerakkoord is dus ongrondwettelijk.

Zoals gezegd leidde dit tot kadaver-discipline in de fracties en schijndebatten in de Kamer.
En zo werd tien jaar lang de bevolking links beleid opgelegd waar eigenlijk geen democratische meerderheid voor was.

Invulling van het regeerakkoord

Omtzigt zal hier niet meer aan mee willen werken. Daarom had een minderheidsregering ook zijn voorkeur: dan wordt eindelijk weer democratisch in de Kamer besloten over het beleid, en worden Kamerleden weer volksvertegenwoordigers in plaats van regerings- en partijvertegenwoordigers. Hij zal daarom ook alleen een regeerakkoord op hoofdlijnen willen hebben, en alle andere zaken aan de Kamer willen overlaten.

Ook Wilders zal hier wel vrede mee hebben: er is een grote meerderheid voor het beperken van de immigratie, en daar gaat het hem om. Hij zal ook de afschaffing van het Nederlandse veto in Brussel willen tegenhouden, en geen verdere uitbreiding van de EU willen. Ik vermoed dat hij daar in de Kamer sowieso al een meerderheid voor heeft, en vastleggen in het regeerakkoord meer een formaliteit is.

De sociale wensen van beiden zijn groot, maar moeilijk te realiseren. Hier hangt het af van de degelijkheid van de plannen of hier een Kamermeerderheid voor komt. Het zou vreemd zijn als links hier tegen zou stemmen. Die plannen hoeven dus niet dichtgetimmerd te worden in het regeerakkoord.

De VVD moet oppassen. De eerste reacties op het verlies gaven het beeld van Yesilgöz  als slechte verliezer. Het is menselijk en begrijpelijk, maar ze moet zich heel snel herpakken. Meteen vielen in de VVD ook al woorden als “onze huid duur verkopen” ; “in zo’n kabinet worden wij het linkse geluid op klimaatgebied”; “het is aan hen, wij gaan rustig afwachten” en “Laat Wilders maar een meerderheid bij elkaar proberen te krijgen”. Als de VVD puur uit gewoonte verder gaat met politieke spelletjes, snapt ze haar verantwoordelijkheid niet. Het is duidelijk welke coalitie er moet komen, dat hebben de VVD kiezers glashelder bij de leiding neergelegd. De VVD moet dus haar verlies wegslikken en maximaal meewerken aan het realiseren van een snel akkoord over rechts, onder Wilders als grootste partij. Als Yesilgöz dat niet aankan of er te links voor is, moet ze opzij stappen.

BBB heeft al duidelijk gemaakt wat ze willen, en die zijn tevreden met voldoende aandacht voor de boeren en het platteland. Daar zal geen van de drie een probleem mee hebben.

De komende regering

De invulling van de ministersploeg en de fracties ligt veel moeilijker. De PVV heeft totaal niet gerekend op deze ommezwaai. Veel gekozen Kamerleden rekenden helemaal niet op deze drastische verandering in hun leven, en als er een paar afhaken en anderen in de regering gaan, kan de PVV mogelijk geen 37 zetels vullen. Dan daalt het aantal Kamerleden naar onder de 150! Verder is het geen ledenpartij met een democratie: Wilders bestiert alles alleen. Om de fractie in het gareel te houden moet hij dus eigenlijk in de Kamer blijven. En om de fractiezetels gevuld te houden moet hij vooral ministers aanleveren die niet op de kieslijst stonden.

Dit zal de nodige tijd kosten: het valt niet mee om mensen te vinden die bereid zijn om de consequenties te dragen van het geassocieerd worden met de PVV: dat leverde tot nu toe een ernstig sociaal isolement op, en problemen op het werk voor jezelf en je partner, en voor je kinderen op school. PVVers wisten al jaren wat het betekent om gecanceld te worden voor dat begrip überhaupt uitgevonden werd.

Ook Omtzigt en Van de Plas zouden er beter aan doen om in de Kamer te blijven. Dat sluit beter aan bij hun capaciteiten, en ook zij hebben nieuwe fracties die aangestuurd moeten worden. Ik vermoed dat zij er makkelijker in zullen slagen om goede ministers te vinden, maar dat zullen dan ook meestal geen eigen politici zijn.

Zo ontstaat een beeld van een kabinet dat meer een zakenkabinet wordt dan een politiek kabinet: de Kamer bepaalt en controleert het beleid, en de ministers voeren dat uit, met inbreng van eigen deskundigheid, waarmee de Kamer overtuigd wordt. Of niet, en dan besluit de minister of hij het door de Kamer gewenste beleid voor zijn rekening kan nemen. Zo niet, dan treedt hij af en wordt vervangen. Dat heeft geen consequenties voor de regering, tenzij die voltallig mee opstapt omdat ook zij het gevraagde beleid niet voor hun rekening willen nemen.

De rol van de VVD

Het is de vraag hoe de VVD zich zal voelen in deze voor haar totaal nieuwe wereld. Geen spelletjes meer, geen totale controle over kabinet en fractie, blootgesteld zijn aan de grillen van de Kamer…. niemand in de VVD die daar aan gewend is.

Anderzijds: het zou zomaar kunnen dat in deze opzet de post van minister president gegund wordt aan Yesilgöz. De post vereist politieke handigheid, ervaring, een tomeloze energie, talenkennis en voldoende sociale vaardigheden. Yesilgöz is persoonlijk door Rutte opgeleid en lijkt een van de weinigen in de Nederlandse politiek die een kans maakt succesvol te worden in deze moeilijke baan.
Dan moet ze zich wel héél snel herpakken en constructief aan tafel gaan met de drie heren. Spelletjes met de ander laten komen, in de stoel zitten en de VVD huid duur verkopen zijn niet acceptabel. En de buit voor haarzelf en de VVD kan groot zijn!

Nieuw politiek tijdperk

Het moge duidelijk zijn dat de omstandigheden aanleiding zouden kunnen zijn voor een totaal andere politiek en het herstel van de democratische functie van de Kamers. Daar hoeft Omtzigt dan niet eens iets voor te doen, en er hoeft ook niets aan de wet of het Kamerregelement te veranderen!

Ik weet zeker dat de bevolking opgelucht adem zou halen, en het vertrouwen in de politiek enorm zou stijgen.

Bijkomend effect zal zijn dat links verder gemarginaliseerd zal worden: NSC en PVV zijn minstens zo sociaal als de linkse partijen, en hun beleid zal veel beter uitpakken voor de burgers dan het stikstof- klimaat- energie- en immigratiebeleid dat links wil, dat juist de koopkracht enorm heeft aangetast, en bij doorzetten tot enorme verdere afname van de welvaart zou leiden, zoals ik al eerder uitlegde.

Het wordt wel spannend in de Kamers: kunnen de parlementariërs deze grote nieuwe verantwoordelijkheid wel aan? Ze zijn gewend aan braaf hun partijprogramma uit het hoofd leren en zo verdienstelijk mogelijk toneel te spelen bij de schijndebatten, niet aan inhoudelijk nadenken en een zorgvuldig eigen oordeel vormen. Zonder de knoet van een regeerakkoord kon het dus wel eens een chaos van meningen worden in de Kamer.

Gelukkig is daarvoor ook de oplossing voorhanden: de PVV beschikt over een uitstekende Kamervoorzitter, in  de persoon van de door vriend en vijand gewaardeerde Martin Bosma, een man met gezag en humor, die als geen ander dit vernieuwingsproces in goede banen kan leiden.

Het zouden wel eens goede tijden kunnen worden in Den Haag!

Martin Bosma, screenshot Kamerdebat