Wat ging er verkeerd in de campagne van Dilan Yeşilgöz?
Eric Vrijsen 24-11-2023
De VVD-lijsttrekker maakte een klassieke fout, schrijft politiek redacteur Eric Vrijsen: ze wilde zo veel nieuwe kiezers winnen, dat ze de eigen achterban verwaarloosde.
Toen Mark Rutte begin juli pardoes zijn vertrek als VVD-leider aankondigde, deed Yeşilgöz meteen een stap naar voren. Daarmee troefde ze andere kandidaten af. Zonder VVD-voorverkiezingen werd Yeşilgöz op het schild geheven. Het ging zo snel, dat er onvoldoende tijd was om te bezinnen op een inhoudelijke koers.
Na dertien jaar Rutte als dominante factor in de Haagse politiek, was de macht vanzelfsprekend geworden voor de VVD. Yeşilgöz hoefde alleen maar in Ruttes voetsporen te treden. Dat leek makkelijk: de doorsnee-middenklasse kiezer is redelijk tevreden met zijn bestaan en zou op de VVD blijven vertrouwen.
CAMPAGNE VVD REKENDE OP LINKSE MEDIA
Yeşilgöz had zich voorgenomen om zich niet als vrouwelijke kandidaat-premier te presenteren, kennelijk uit onzekerheid over hoe mannelijke VVD-kiezers zouden reageren. Maar de VVD-campagnestaf rekende erop dat linkse media enthousiast zouden schrijven dat ‘de eerste vrouwelijke premier’ zou kunnen aantreden. In 2021 werd D66-leider Sigrid Kaag hierdoor aan een flinke kiezerswinst geholpen. Maar dat eindigde in een kater, en daarom gebeurde het dit keer niet.
Alleen de Volkskrant en Trouw begonnen in de slotfase van de campagne eventjes over de kans op een eerste vrouwelijke premier. Verder bleef het stil. Het was voor Yeşilgöz te laat om zich nog als eerste vrouwelijke premier aan te prijzen. Een tegenvaller, maar ze kon het zichzelf niet verwijten.
BEPERKT REPERTOIRE
Yeşilgöz heeft de uitstraling van een pittige, jonge vrouw met een rechts geluid. Maar als ze begint te debatteren, hoor je iemand met een beperkt repertoire. Yeşilgöz gebruikt nogal wat platitudes en vaste formuleringen. Ze was verbaal gewichtsloos. In de debatten en in de talkshows zag je een powervrouw op hakken, een eigentijdse dame met een master communicatiewetenschappen, géén minister van Justitie en Veiligheid.
Er waren leuke filmpjes op sociale media. Yeşilgöz in de sportschool tijdens het gewichtheffen. Strak in sporttenue, maar wel op hakken. Het maakte een ingestudeerde indruk. Niemand gelooft dat je op high heels kunt powerliften. Het versterkte het idee dat Yeşilgöz in een soort Netflix-serie bezig was de aankomend premier te spelen. Niet slim.
SAMENWERKEN MET WILDERS, JA OF NEE?
Sinds 2002 eindigen alle verkiezingen in een overwinning voor het rechtse blok. Daarbinnen zijn er verschuivingen tussen de scores van de diverse rechtse partijen. Maar sinds 2012 sloot de VVD samenwerking met Geert Wilders en de PVV uit. Het resultaat van de rechtse verkiezingsoverwinningen was dat er steeds centrum-rechtse of zelfs centrum-linkse kabinetten aantraden.
Door de PVV buitenboord te houden, moest Rutte in 2012 met de PvdA aantreden. Vervolgens deed hij het in 2017 en 2021 met D66, CDA en ChristenUnie. Die Wilders-blokkade was voor de VVD een manier geworden om de rechtse kiezer te negeren en de macht te delen met links.
AFZETTEN TEGEN RUTTE
Yeşilgöz moest zich afzetten tegen haar voorganger Rutte. Ze had iets nodig om te laten zien dat een nieuwe VVD-leider was opgestaan. Het onzalige kabinet-Rutte IV vergaderde in het voorjaar van 2023 uitentreuren over het beperken van de asielinstroom. Toen Rutte de zaak uiteindelijk forceerde, gaven D66 en ChristenUnie niet toe. Begin juli viel het kabinet.
Een groot deel van de VVD-achterban was daar niet rouwig om. De meeste VVD-kiezers vinden dat hun partij beter met Wilders kan samenwerken om de instroom van migranten te beperken. Slechts een minderheid van de VVD-kiezers is erop tegen.
VVD OVER RECHTS
In EW van 29 juli verscheen een interview met VVD-asielwoordvoerder Ruben Brekelmans. Op de vraag of de VVD het ‘over rechts’ moest proberen, zei hij voorzichtig: ‘Het is een dilemma. We behouden fundamentele bezwaren tegen Wilders. Maar de andere kant is dat je niet moet blijven steken in compromissen met links als je een stevig beleid wilt voeren. Dan kan het nodig zijn met Geert Wilders tot oplossingen te komen. Hierover moet de partij discussiëren.’
Het was een voorzetje. Maar voor het eerst sinds lange tijd nuanceerde de VVD het keiharde taboe. Feitelijk bood de VVD daarmee een opening naar Wilders. Die reageerde meteen op het EW-interview, opgetogen dat de VVD wilde praten over een strengere asielaanpak.
Yeşilgöz, inmiddels Ruttes gedoodverfde opvolger, werd de daaropvolgende week na afloop van de ministerraad om een reactie gevraagd. In plaats van voorzichtig te opperen dat de VVD inderdaad maar eens moest praten over de toekomst van het asielbeleid, wilde ze een daadkrachtige indruk maken: ‘We moeten nu zien waar Wilders mee komt.’ Dit was geen deur op een kier. Dit was een forse koerswending.
Binnenskamers was er veel gedoe bij de VVD. Haar vertrouwelingen zeiden dat Yeşilgöz het taboe op samenwerking met de PVV niet mocht verbreken. Blijf hem uitsluiten, was het parool. Maar voorzichtigheid is niet haar ding.
VVD WAS GEWEND AAN DE MACHT
De woede richtte zich op EW. Een aanvraag voor een EW-interview met Yeşilgöz in een serie met lijsttrekkers werd afgewezen. EW mocht zelfs niet meer met een VVD-Kamerlid spreken over het industriebeleid.
Yeşilgöz’ medewerkers waren zo gewend aan de macht, dat ze zelfs journalisten wilden dresseren. In juli was er al een incident, waarbij het hoofd voorlichting een straatinterviewtje van een opdringerige linkse journalist met fractieleider Sophie Hermans probeerde te verhinderen door voor de camera te lopen – en hem uiteindelijk de microfoon uit handen sloeg. Wel volgden VVD-excuses.
Onder Rutte was de partij een strak geleide club, zeker ook qua communicatie. Maar nu werden rafelranden zichtbaar. Ook inhoudelijk begon de VVD te rommelen. In de week van Prinsjesdag lanceerde VVD-fractieleider Sophie Hermans het voorstel tot het schrappen van de accijnsverhoging op benzine en diesel per 1 januari 2024. Het benodigde geld moest maar uit het Groeifonds komen.
Een onbegrijpelijke manoeuvre. De VVD had het Groeifonds altijd gepresenteerd als een bron voor innovatie in het bedrijfsleven, en dus de aanjager van toekomstige welvaart. In de fractie was hierover grote ontevredenheid. Die benzineaccijns kon inderdaad beter niet stijgen, maar dat kon heus op een andere manier worden gefinancierd. Niet ten koste van het bedrijfsleven.
Feitelijk viel de VVD van haar geloof, maar Sophie Hermans had een geitenpaadje gevonden en week er niet vanaf. Om de macht te behouden, was de VVD bereid roofbouw te plegen op het eigen gedachtengoed. Yeşilgöz – informeel reeds partijleider – greep niet in.
VERWACHTINGEN VVD KWAMEN NIET UIT
De VVD veronderstelde dat immigratie voor veel kiezers een beslissend thema is. Dat klopte. De partij dacht ook dat zij, na de kabinetsval over dit thema, politiek eigenaar van dit thema zou zijn. Dat klopte niet.
Yeşilgöz opende de poort naar samenwerking met de PVV, om PVV-aanhangers naar de VVD te halen. Dit terwijl er volgens kiezersonderzoek – na al die jaren blokkade door Rutte – weinig electorale beweging was tussen beide partijen.
Die beweging zou uiteindelijk wel komen, maar van VVD naar PVV.
MANOEUVRE NAAR WILDERS ONTPLOFTE IN EIGEN GEZICHT
Als uitdager van Rutte genoot Pieter Omtzigt een grote populariteit. Opiniepeilers zagen dat hij een deel van de PVV-kiezers trok. Dat was nieuw. Tot voor kort vormde de aanhang van Wilders een vrij gesloten circuit. Yeşilgöz zag waarin Omtzigt slaagde, en wilde het ook proberen.
Vandaar haar manoeuvre in de richting van Wilders. En zo was de PVV-leider ineens weer acceptabel als gedoog- of zelfs regeringspartner. Maar het vertrouwen van de rechtse kiezers in Yeşilgöz was niet sterk genoeg. De VVD was in haar beleid zo lang over gematigd links gegaan, dat PVV-kiezers niet naar de nieuwe liberale leider stroomden.
Integendeel: nu Wilders weer acceptabel was, konden VVD-kiezers – eventueel na een korte overstap via BBB of Omtzigt – de weg naar Wilders opeens vinden.
Yeşilgöz had een nieuw kiezerspotentieel willen aanboren, maar ze opende voor een deel van haar aanhang de nooduitgang. Ook de kiezers die in 2021 niet de moeite namen om te stemmen, vestigden opeens hun hoop op Wilders.
VVD DRAAIDE IN DE SLOTFASE
In de slotfase van de campagne begon Yeşilgöz te draaien. In het Radio 1-debat zette ze zich af tegen Wilders vanwege zijn programma, maar deed ze toch weer een handreiking. Een dag voor de verkiezingen zei ze niet onder premier Wilders te willen dienen. Voor grote groepen kiezers klonk dit als paniekvoetbal.
Toen woensdagavond de politieke aardverschuiving een feit was, liet ze toch weer een mogelijkheid tot samenwerking open. Maar: ‘Wij hebben nu niet het voortouw.’ Wilders mag de kabinetsformatie aftrappen. Als dat mislukt, mag Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) het proberen met de VVD en Omtzigt.
Niet langer het voortouw: het is, na dertien jaar Rutte, voor de VVD een harde realiteit.
ELSEVIER
0 reacties :
Een reactie posten