#284: Nederland en slavenhandel: een ontnuchterende analyse in een verhit debat. Met Piet Emmer

Ad Verbrugge in gesprek met emeritus hoogleraar Piet Emmer over het Europese en Nederlandse slavernijverleden.

7-6-2023

"We moeten nooit krijgen dat iedere groep de eigen ellende het belangrijkst vindt.” Emmer schetst de positie van Europa aan het begin van de moderne tijd. Overal ter wereld werden mensen tot slaaf gemaakt en aan het werk gezet, maar hier verdween dat fenomeen aan het einde van de middeleeuwen. ”West-Europa was een uitzondering in een wereld vol met slaven en gedwongen arbeid. West-Europa was eigenlijk een eiland van vrije arbeid.” Toch ontstond eind 16e, begin 17e-eeuw vanuit ons continent de meest systematische slavenhandel wereldwijd. Hoewel wij deze praktijk nu radicaal afwijzen, was het destijds niet zo eenduidig. Emmer: “Slavernij heeft, hoe raar het ook klinkt, ook voordelen”. Als er bijvoorbeeld weinig te eten was, iets wat in Afrika regelmatig het geval was, was het aantrekkelijk slaven te verkopen. “De grote toevoer van slaven vond vooral plaats in tijden van hongersnood.” Emmer vertelt dat de Europese naties in totaal ongeveer 11,5 miljoen slaven hebben verhandeld, over een periode van 1500-1860. “Dat zijn ongeveer 30.000 tot 40.000 slaven per jaar. Dat zijn geen geweldig grote aantallen. Kijk je naar de emigratie vanuit Engeland en Portugal dan zijn er in die tijd meer mensen vertrokken dan uit enig gebied in Afrika.” De Nederlands mengden zich voor het eerst in deze activiteit eind 16e, begin 17e-eeuw. Daar ondersteunden diverse vloten de interne Afrikaanse slavenhandel. Pas toen de West Indische Compagnie delen van Brazilië op de Portugezen veroverde begonnen de Nederlanders actief slaven te vervoeren. Emmer: “De Nederlanders hebben niets nieuws gedaan. Ze keken hoe de Portugezen dat voor hen deden, en ze hebben dat nagedaan.” De baten van deze slavenhandel moet men volgens Emmer niet overschatten. “Nederland heeft het meest verdiend aan de landbouw en aan handel binnen Europa.” Recent onderzoek toonde aan dat de Atlantische slavernijhandel in 1770 ongeveer 5% van onze economie uitmaakte. De kritiek op de slavernij ontstond in de 19e-eeuw voornamelijk in kleine gemeenschappen van baptisten en methodisten in Engeland. Zij hoorden de verhalen van mensen die uit de koloniën terugkwamen. Emmer: “Dat is echt uniek in de wereld, toen is er in Engeland een massabeweging tegen de slavernij ontstaan.” Dit ontstond, anders dan in Frankrijk, vooral op christelijke gronden: “In Engeland was de anti-slavernij beweging door de religieuze achtergrond echt diep overtuigd dat de onsterfelijkheid van je ziel in gevaar kwam als je voor de slavernij was.” In samenspraak met mensen die vanuit economisch oogpunt pleitten voor afschaffing van de slavenhandel is deze praktijk na lang gesteggel beëindigd. Andere landen, zoals Nederland, moesten onder druk van de Engelse heerschappij volgen. De vraag is hoe onze koloniale geschiedenis heeft bijgedragen aan de spanningen die we vandaag de dag zien. Emmer: “Ik heb wel het idee dat het kolonialisme heeft bijgedragen aan het racisme.” Toch is de erfenis ook dubbel. Naast de koloniale geschiedenis heeft Europa ook het idee van mensenrechten voortgebracht. Emmer waarschuwt dan ook voor het gevaar dat iedereen z’n eigen geschiedenis schrijft. “We moeten nooit krijgen dat iedere etnische groep de eigen ellende het belangrijkst vindt.” Dat dreigt in Nederland nu ook, vindt Emmer. “Het is heel goed om je in de geschiedenis te verdiepen, maar om dat als stormram te gebruiken voor allerlei maatschappelijke problemen, daar heb ik m’n twijfels over.” -- 1:29 Wat was mondiaal de situatie toen de slavenhandel in Europa begon, in de 16e-eeuw? 7:37 Hoe kwamen de eerste Europeanen aan slaven in West Afrika? 11:19 “Slavernij heeft, hoe raar het ook klinkt, ook voordelen” 14:00 Over welke aantallen spreken we in de beginperiode? 16:47 Wanneer gaan de Nederlanders zich ermee bemoeien? 25:00 Kwamen er ook slaven uit Zuid Amerika zelf (waar Nederland de eerste slaven inzette)? 28:53 Wat zeggen de cijfers over het feit dat Europa zich heeft verrijkt over de rug van Afrika? 36:37 Het was zeker niet zo dat de bevolking op één lijn zat. Er waren wel wat tegenstemmen? 41:40 Zie je dat men slavernij gaat zien als iets dat hoort bij een onverlichte periode? 50:15 In hoeverre zijn de problemen die we vandaag de dag zien de erfenis van het koloniale verleden? 59:46 Wat zou je vanuit je achtergrond als historicus mee willen geven in het racisme debat? -- De Nieuwe Wereld TV is een platform dat mensen uit verschillende disciplines bij elkaar brengt om na te denken over grote veranderingen die op komst zijn door een combinatie van snelle technologische ontwikkelingen en globalisering. Het is een initiatief van journalist Paul van Liempt, filosoof Ad Verbrugge en David van Overbeek De Nieuwe Wereld TV wordt gemaakt in samenwerking met de VU, Centrum Ethos en Filosofische School Nederland. Volg ons! Website: https://www.denieuwewereld.tv Twitter: https://twitter.com/De_NieuweWereld

De Nieuwe Wereld