Wat heb je aan de Grondwet als zelfs de Eerste Kamer zich er niet aan houdt?

Ditmaal kunnen de gevolgen niet te overzien zijn. 

Wat heb je aan de Grondwet als zelfs de Eerste Kamer zich er niet aan houdt?

MARIT NUBÉ 1-6-2023

Een nieuw dieptepunt is bereikt: in één week tijd hebben onze politici tweemaal de democratische rechtsstaat ondermijnd. Met de aangenomen pandemiewet plaatst de Tweede Kamer zichzelf de facto buitenspel. Met de aangenomen pensioenwet verzuimt de Eerste Kamer openlijk haar kerntaak. Dit stemt tot diep cynisme. Het klinkt immers best mooi, zo’n Grondwet, maar wat voor nut heeft het als niemand zich eraan houdt? 

Sinds de Provinciale Statenverkiezingen is het duidelijk dat de oude Eerste Kamer geen afspiegeling meer vormt van de samenleving. Zo boekte BBB een historische verkiezingszege. Ook moesten coalitiepartijen flink wat zetels inleveren, waardoor hun meerderheid verloren ging.

De nieuwe Statenleden werden meteen geïnstalleerd, maar de Eerste Kamer liet nog even op zich wachten. Pas tweeënhalve maand later, op 30 mei, mochten de 570 Statenleden de nieuwe senatoren verkiezen. Daarom was er in de laatste week van mei nog flink wat reuring in de Eerste Kamer. Snel werden er twee controversiële wetten doorheen gejast: de pandemie- en pensioenwet. Staatsrechtelijk mag dit, maar naar de geest van de wet is het geenszins.

Maar dit is pas het begin van het probleem. Met de pandemiewet krijgt het kabinet een permanente grondslag om vergaande maatregelen op te leggen aan de samenleving: lockdowns, coronapas, mondkapjesplicht, avondklok, het sluiten van publieke plekken. Stuk voor stuk hebben zulke maatregelen de samenleving ten diepste gespleten tijdens de coronaperiode. Het gold als belangrijke aanjager van de polarisatie. Maar onder aanvoering van VWS-minister Ernst Kuipers (D66) heeft het kabinet zich nu buitengewone volmachten toegeëigend waardoor het op elk gewenst moment kan besluiten tot de invoering ervan. 

Officieel moet de Tweede Kamer toestemming hiervoor geven; en officieel heeft de Kamer achteraf een blokkeermogelijkheid. Maar wie zal het kabinet durven tegenspreken in een ‘crisissituatie’? Al tijdens de coronaperiode werd duidelijk dat de overheid niet schroomde om onwelgevallige tegenstanders actief de mond te snoeren, zoals bij de Denktank Desinformatie, het demoniseren van ongevaccineerden en het hardhandige politiegeweld bij coronademonstraties. Zijn de toestemming en blokkeermogelijkheid dus niet vooral voor de schone schijn opgenomen? 

De laatste vraag is vooral prangend als men kijkt naar de stemming van de pensioenwet in de Eerste Kamer. Theorie en praktijk bleken toen namelijk verder uit elkaar te liggen dan ooit. Als kerntaak heeft de Eerste Kamer om wetgeving te toetsen aan de Grondwet. Maar al bij voorbaat was duidelijk dat de stemming in de Eerste Kamer zèlf indruiste tegen artikel 63 van de Grondwet, en dat de pensioenwet diende te worden teruggestuurd naar de Tweede Kamer. Bovendien stond de stemming haaks op de integriteitsregels van de Eerste Kamer, omdat minstens twee senatoren (Rosenmöller en Oomen-Ruijten) bestuurder zijn bij een pensioenfonds.

Een brandbrief van drie professoren mocht echter niet baten. Er werd gestemd - tegen elk geweten in. Hiermee betoonde de Eerste Kamer zich niet de beschermer, maar juist een overtreder van de Grondwet. Wat zegt dit over de staat van de politiek in ons land? Wat zegt dit over de moraal van onze senatoren? Als klap op de vuurpijl was de nieuwe Eerste Kamer al verkozen toen de oude Eerste Kamer nog zijn stem uitbracht. 

Het is een pijnlijke kwestie: de afbrokkeling van onze democratische rechtsstaat. Iedereen zegt zich er zorgen over te maken, maar het verval zet zich gestaag door. Als schuldige wordt er steevast naar ‘extreemrechts’ gewezen, maar keer op keer bewijzen gevestigde machtspolitici dat zij een veel grotere schade kunnen aanrichten.

Ditmaal kunnen de gevolgen niet te overzien zijn. De pandemiewet geldt immers alleen bij een crisissituatie, maar de wet laat veel ruimte voor wat dit precies kan zijn. Allereerst betreft een ‘crisis’ natuurlijk de volksgezondheid, zoals een virusuitbraak. Maar de pandemiewet hanteert zo’n ruim begrip dat je met een beetje creativiteit veel meer hieronder kunt scharen dan alleen een virus. “Komen ze eraan, de klimaatlockdowns?” kopte De Telegraaf-columnist Leon de Winter op 16 mei. Dat is een goede vraag.

-----------------------------

Marit Nubé is een redacteur van NieuwRechts.

NieuwRechts