Door Dagmar Jestrzemski.

Vertaling: Martien de Wit.

De omschakeling naar ‘hernieuwbare energieën’ moet de planeet redden van een catastrofe, wordt overal gezegd. Maar zulke energieën bestaan niet, stellen wetenschappers.

In februari vorig jaar ging de Mitteldeutsche Rundfunk (MDR) in op een luisteraarsvraag die waarschijnlijk bij velen op de lippen brandt: Waarom wordt de onnauwkeurige term ‘hernieuwbare energie’ gebruikt voor alternatieve energiebronnen zoals windenergie en zonne-energie? In feite is de term onjuist. De fysische processen in de atmosfeer van de aarde zijn zeer complex, maar ze zijn allemaal onderworpen aan de wetten van de thermodynamica. Dit is reeds bewezen door de toepassing van de Wet van Behoud van Energie (1e wet van de thermodynamica).

Energie kan niet worden gecreëerd of vernietigd, maar alleen worden omgezet van de ene vorm in de andere. De term ‘hernieuwbare energie’ daarentegen suggereert onschadelijkheid van het onttrekken van wind- en zonne-energie aan de atmosfeer in welke hoeveelheid dan ook voor onze menselijke behoeften. Met de vraag van de luisteraar wendde een journalist van de omroep zich tot de astronoom Sergei Klioner van de TU Dresden. Hij bevestigde dat de term ‘hernieuwbare energie’ ten onrechte impliceert dat gewonnen energie opnieuw kan worden gebruikt. Maar dat kan niet. Zoals bekend kan energie alleen worden omgezet (met wrijvingsverlies). Volgens Klioner is bijna alle energie op aarde uiteindelijk omgezette stralingsenergie van de zon. Aangezien de zonnestraling niet verandert wanneer wij energie aftappen voor onze eigen doeleinden, kon hij leven met de term ‘hernieuwbare energie’, legde hij ontwijkend uit.

De financiële markten gaan erin mee

Maar hoe veranderen de windomstandigheden en daarmee het weer als de mens zo ingrijpt in de dynamiek van de atmosfeer en daarbij de windstroom verzwakt? De professor wilde hier blijkbaar geen commentaar op geven. Want ondertussen hangt er veel, heel veel af van het stevig verankerde idee dat de atmosferische krachten die in dit land en wereldwijd worden overgeheveld naar wind- en zonne-energie ‘op de een of andere manier hernieuwbaar’ zijn.

Ten slotte heeft dit gevolgen voor de stabiliteit van de financiële markten. Fondsbedrijven en kapitaalinvesteerders hebben biljoenen euro’s geïnvesteerd in groene en klimaatobligaties (green bonds) omdat zij daartoe zijn aangezet door positieve beoordelingen van bedrijven, bijvoorbeeld door het sectorinitiatief Net Zero Asset Managers (NZAM), dat de doelstelling van netto nul (CO₂-) emissies in zijn naam heeft staan.

Ook het Climate Bonds Initiative (CBI) beïnvloedt beleggers via certificering en adviseert regeringen om belastinginkomsten via wetgeving te gebruiken voor de geleidelijke afschaffing van fossiele brandstoffen. De partners van het CBI zijn banken, investeerders, milieuverenigingen, financiële dienstverleners en niet-gouvernementele organisaties (NGO’s).

Dan heeft de MDR-journalist een ander idee. Hij vraagt het aan taalkundige Markus Hartmann van de Universiteit van Erfurt. Hij wijst op de geschiedenis van de term ‘hernieuwbare energie’ en komt daarmee op het juiste spoor. De term ‘hernieuwbare energie’ werd meer dan honderd jaar geleden al gebruikt in de Engelstalige wereld, legt Hartmann uit. Een blik op de geschiedenis maakt duidelijk dat de betekenis van de term in de loop der tijd is veranderd.

In het laatste kwart van de 19e eeuw werd de Amerikaanse windturbine gebruikt voor watertransport met automatische snelheidsregeling, later ook voor elektriciteitsopwekking met een eilandnet. ‘Hernieuwbare energie’ betekende een nieuwe technologie die tientallen jaren functioneerde zoals de vroegere windmolens, zonder noemenswaardige onttrekking van stromingsenergie aan de atmosfeer. In de jaren dertig waren de pogingen om kinetische energie economisch haalbaar te maken voor de opwekking van elektrische energie op grote schaal echter vergeefs.

Sinds 1974 werkt de Amerikaanse regering samen met industriële bedrijven aan de verdere ontwikkeling van elektriciteitsopwekking door middel van opgenomen kinetische energie om industriële toepassing mogelijk te maken. Ook in Denemarken en Duitsland werd verder onderzoek verricht. Volgens Hartmann is de term ‘hernieuwbare energie’ in zijn huidige betekenis pas begin jaren zeventig in het Duits ingeburgerd, hoewel het volgens de taalkundige ‘fysiek niet mogelijk is’.

Precies rond deze tijd kwam het grootschalige technische gebruik van windenergie binnen bereik. Het was in overeenstemming met de zakelijke belangen van de opkomende windindustrie om de beweringen over de eeuwigdurende vernieuwing van onttrokken windenergie in elke hoeveelheid en de vermeende onschadelijkheid van de beoogde grootschalige uitbreiding van windenergie, als feit te verkopen.

Het sprookje van het perpetuum mobile

Dit wekte de belangstelling van politici, terwijl de bezorgdheid onder wetenschappers over een broeikaseffect als gevolg van de uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen toenam. Er werd gesproken over ‘schone, groene’ windenergie die kon worden opgewekt met regionale windsystemen, overal waar gunstige windsterkten hoge winsten beloofden voor investeerders. Dit kwam de politici goed uit. De grondleggers van de term ‘hernieuwbare energie’ hebben wijselijk de verderfelijke term ‘perpetuum mobile’ vermeden. Dit geldt nog steeds. Niemand durft te beweren dat hij het eeuwenoude idee om energie op te wekken uit het niets heeft verwezenlijkt.

Ten onrechte wordt ook fotovoltaïsche energie ‘hernieuwbare energie’ genoemd. Waar zonlicht wordt weggenomen, ontbreekt het elders, met verstrekkende gevolgen. Vooral grote PV-installaties werken als enorme verwarmers in de atmosfeer door de straling van 85% van het geabsorbeerde zonlicht, terwijl de grond eronder uitdroogt en afsterft.

Onderzoek bewijst negatief effect


Wanneer deskundig advies nodig is, wenden journalisten van de publieke omroep zich gewoonlijk tot wetenschappers van de bekende instituten. Op 11 april 2019 antwoordde meteoroloog Mojib Latif van het Potsdam Institut für Klimafolgenforschung in het radioprogramma ‘Redezeit‘ op NDR-Info op de vraag van een beller over het onderwerp ‘droogte’ of de aanhoudende droogte in Duitsland verergerd of zelfs veroorzaakt zou kunnen zijn door steeds meer windparken:

‘De meteorologische effecten van windparken moeten niet onderschat worden. Maar zij hebben slechts een plaatselijk effect en zijn daarom acceptabel’.

Deze opmerkelijke verklaring ging verloren in de uitzending. In dit land geldt sowieso: de oorzaak van onevenredige temperatuurstijging in Duitsland, van statische hogedrukgebieden en teruglopende neerslag is altijd en uitsluitend ‘klimaatverandering’. Daarom is het grote publiek niet op de hoogte van de alarmerende resultaten van tientallen spraakmakende internationale studies.

In sommige studies is het verschijnsel ‘stilling’ onderzocht, de wereldwijde afname van de windsnelheden, voornamelijk in het midden van de noordelijke breedtegraden.

“Tegelijk met de afname van de oppervlaktewindsnelheden is ook het windkrachtpotentieel in de afgelopen decennia in de meeste regio’s van het noordelijk halfrond afgenomen”,

zo luidt een artikel over de studie ‘Observed and global climate model-based changes in wind power potential over the Northern Hemisphere during 1979-2016‘, gepubliceerd door het Institute of Atmospheric Physics van de Peking University (januari 2019, ‘ScienceDirect‘). Bijgevolg impliceert een supraregionale afname van de windsnelheden ook supraregionale meteorologische effecten van het gebruik van windenergie op de weerpatronen.

Een op 10 november vorig jaar gepubliceerde studie van het Europese onderzoeksprogramma Horizon 2020, getiteld ‘Long term satellite data show wind farms can affect local air currents‘ (Langdurige satellietgegevens tonen aan dat windparken lokale luchtstromingen kunnen beïnvloeden), levert voor het eerst preciezere gegevens op over de omvang van windschommelingen boven offshore windparken in de Noordzee. Er werden metingen verricht op zowel tien meter boven, als in en tussen de windparken. De studie was gebaseerd op de evaluatie van satellietgegevens van het Europees Ruimteagentschap (ESA) van de afgelopen decennia.

Enorme droogtes zijn het resultaat

Uit de studie bleek dat de windsnelheid boven het turbulente kielzog (Engels: ‘wakes‘) van de windparken op tien meter hoogte met twee tot tien procent afneemt. Gemiddeld hebben deze ‘wakken’ een lengte van 20 tot 40 kilometer, met een maximum van 100 kilometer. Nabij de rotorhoogte tussen 80 en 100 meter boven zeeniveau wordt uitgegaan van windverliezen van meer dan tien procent. In zijn artikel ‘The warmth of wind power‘ wees aardwetenschapper Lee Miller van het Pacific Northwest National Laboratory (VS) erop dat windturbines zijn geïntegreerd in een luchtkolom van één tot drie kilometer hoogte, waarin ongeveer de helft van de turbulente atmosferische dissipatie (omzetting van kinetische in thermische energie) plaatsvindt (‘Physics today‘, 5/2020). De EU en de Duitse regering moeten hier eindelijk op reageren en besluiten tot een moratorium op windenergie. Het is een feit dat aanhoudende droogtes en zogenaamde winddroogtes correleren met een sterke regionale uitbreiding van windenergie.

“Hernieuwbaarheid is een propagandaslogan die geen enkele fysieke waarheid bevat,”

bevestigt energieconsultant Jürgen Eibl uit Graz, die terugkijkt op 30 jaar beroepservaring. Natuurkundig gezien is wind niets anders dan de natuurlijke egalisatie van potentiaalverschillen binnen een gaslaag. De winning van windenergie voor de opwekking van elektriciteit verandert de natuurlijke evenwichtsstromen, met elementaire gevolgen voor andere klimaatprocessen zoals verdamping, neerslag, temperatuur en bodemvochtigheid.

Het ergste moet nog komen

Hiervan uitgaande lijkt het hoogst onverantwoordelijk om een windmolenpark van gigantische omvang te bouwen in een gebied dat toch al neerslagarm is. In het noorden van Kenia, in de zogenaamde Turkana windcorridor aan de zuidelijke oever van het Turkanameer, zijn sinds 2018/19 in totaal 365 windturbines van de Deense fabrikant Vestas met een totale capaciteit van 310 megawatt in gebruik genomen.

De goede winstvooruitzichten van de ‘Turkana Corridor Wind’ met gemiddelde windsnelheden van 11,4 meter per seconde hadden consortia van Europese en Canadese investeerders aangetrokken. De EU verstrekte een lening van 180 miljoen euro voor de grootste particuliere investering in Afrika tot nu toe. Het windmolenpark wordt beschouwd als het grootste in Afrika en zal naar verwachting 15% van de elektriciteitsbehoefte van Kenia dekken.

In de droge savannen in het noorden en noordoosten van het land heeft de geringe regenval – minder dan 500 millimeter per vierkante meter per jaar – de teelt van gewassen altijd verhinderd. Sinds de ingebruikname van het Turkana-windmolenpark is er in grote delen van Noord-Kenia geen regen meer gevallen. De kuddes nomadische veehouders zijn in doodsnood gestorven. De droogte heeft de mensen van hun middelen van bestaan beroofd. Gevreesd wordt dat het regenseizoen in 2023 voor het vijfde jaar op rij zal uitvallen. De ramp zou zelfs kunnen verergeren: Kenia wil de capaciteit van windenergie verhogen tot 2000 megawatt in 2030.

***

Bron: Preußische Allgemeine Zeitung,  20 Januari 2023.

***