Rechtspraak in de knel

Ook rechters hebben in toenemende mate te maken met bedreigingen en beveiliging

21-1-2023

Rechtspraak in de knel

INTERVIEW Henk Naves (Raad voor de Rechtspraak) bezorgd over kwaliteit uitspraken 

De rechtspraak staat onder druk door gebrek aan menskracht. „Het strafrecht heeft meer zittingscapaciteit nodig”, zegt de voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak Henk Naves. 

 Uitspraken vaker niet uitgevoerd, ook niet door de overheid 

De dienstreis van Henk Naves naar Suriname zat er onlangs bijna op toen een gerechtsgebouw in Paramaribo doelwit werd van beschietingen en een mislukte granaataanslag. Het motief van de aanslagplegers is onbekend. „Zelf werd ik in Suriname voortdurend beveiligd”, vertelt Naves op zijn kantoor. Die persoonsbeveiliging was niks nieuws: als bestuurder binnen de rechterlijke organisatie had hij er eerder mee te maken. 

Ook rechters hebben in toenemende mate te maken met bedreigingen en beveiliging. Maar ze hebben meer zorgen, publiceerden zij onlangs. Twaalf rechters uit alle arrondissementen hebben grote zorgen over de kwaliteit van hun uitspraken. De werkdruk op de rechtspraak loopt onverminderd op. Dat zou liggen aan ’knellende wetgeving’, personeelstekorten en steeds complexere zaken. Naves: „Ik heb niets gelezen wat ik niet wist. Dat is een geruststellende gedachte. Wat de rechters schetsen is een realistisch beeld van wat ik elke dag ervaar.” 

Wel wil hij toevoegen dat een groot deel van de 1,5 miljoen rechtszaken per jaar op tijd wordt afgehandeld. Ook geniet de rechtspraak het vertrouwen van bijna 80 procent van de Nederlanders, het hoogste vertrouwenspercentage van alle staatsmachten. 

Er is al een tijdje iets gaande wat de voorzitter van de raad, die als onafhankelijke buffer tussen het ministerie van Justitie en Veiligheid en de rechterlijke macht fungeert, grote zorgen baart. De rechtszaal wordt meer en meer een arena waar maatschappelijke discussies worden uitgevochten, omdat de politiek minder in staat zou zijn met oplossingen te komen. Ook worden rechterlijke uitspraken vaker niet ’gerespecteerd en uitgevoerd’, met name door de overheid zelf. 

 De politiek is hier debet aan? 

 „Ja. Sommige problemen in de rechtszaal zijn niet typisch des rechters. Dan moet je denken aan zaken als het klimaat, stikstof, asiel, jeugdzorg — maar ook fenomenen als Viruswaarheid. We zien dat het kabinet en het parlement niet tot een oplossing van maatschappelijke discussies kunnen komen, terwijl de richting dáár gegeven moet worden. 

„Dat veel uitspraken niet worden uitgevoerd, heeft vaak te maken met onmacht: personeelstekorten bij uitvoeringsorganisaties. Maar soms is het ook onwil, bijvoorbeeld in zaken over de Wet open overheid. Daar calculeren overheidsorganisaties in dat ze niet gaan voldoen aan de wettelijke termijnen om stukken te openbaren. Het heeft er alle schijn van dat ze op hun begroting al rekening houden met het betalen van een dwangsom. „Nu is het van alle tijden dat maatschappelijk debat ook in de rechtszaal wordt uitgevochten, maar het is wel veel meer geworden. En ik denk dat het nog meer zal worden, vandaar mijn waarschuwing.” 

In uw nieuwjaarsrede zegt u ook dat de rechtspraak meer aan zelfreflectie mag doen. Wat bedoelt u daarmee? 

 „Vier jaar geleden bleek uit een visitatie (vierjaarlijks onderzoek naar de kwaliteit van de rechterlijke organisatie) dat de rechtspraak een eilandenrijk is. Dat heeft ons met de neus op de feiten gedrukt. De conclusie was dat tussen de gerechten meer samengewerkt kan worden, met name op het gebied van personeelsbeleid. Dit onderwerp hadden we tien jaar geleden ook kunnen oppakken, al denk ik dat de rechtspraak daar toen nog niet klaar voor was. De onafhankelijkheid zit diep. 

 „Sinds de laatste visitatie kijken we met elkaar naar het personeelsbestand. Wat is het verloop? Wat hebben we nodig? 

Dat heeft geleid tot uitbreiding van opleidingsplekken, we zijn van 80 naar 130 nieuwe rechters per jaar gegaan. Ook hebben we waar het kan de duur van de rechtersopleiding verkort.” 

Vorig jaar werden in Gelderland 1.500 strafzaken geseponeerd vanwege personeelstekorten. De rechtspraak had dit dus kunnen voorkomen? 

 „Het risico dat meer strafzaken door rechterstekorten worden geseponeerd, blijft de komende jaren aanwezig. Overigens worden strafzaken niet door rechters geseponeerd, maar door het OM. Die kan tot dit soort beslissingen worden gedwongen waar wij inderdaad verantwoordelijk voor zijn. Zoals het nu gebeurt, in deze omvang, dat is niet goed. Het strafrecht heeft meer zittingscapaciteit nodig. Tijdens de kabinetsformatie is veel geld uitgetrokken voor de rechtsstaat, dus ook voor de rechtspraak. We krijgen de komende drie jaren 155 miljoen euro extra per jaar. Hiermee kunnen we het aantal rechters uitbreiden. Ons doel is dat binnen drie jaar tweehonderd nieuwe rechters worden aangetrokken.” 

 Volgens rechters zijn de problemen binnen de rechtspraak niet alleen een kwestie van financiering. 

„Dat is het goede aan de signalen van de rechters. Deze leiden tot meer discussie binnen de rechterlijke organisatie. Hoe behoudend zijn we nou eigenlijk en wat kunnen we doen om dit te veranderen? De rechtspraak verandert mee met de samenleving. Van een relatief isolement komen we meer midden in de maatschappij te staan. Die vraagt om rechtszekerheid en voorspelbaarheid. Dat brengt met zich mee dat rechters nooit voorop zullen lopen. Dus dat we minder innovatief zijn dan een bedrijf als Bol.com vind ik te begrijpen. 

 „Als we zouden zeggen: ’u vraagt vandaag om een uitspraak, deze heeft u morgen in huis’, dan kan dat niet goed zijn voor het vertrouwen in rechterlijke uitspraken.” 

In uw nieuwjaarsrede vestigt u veel hoop op wijkrechtspraak. Zegt u hiermee dat de herziening van de gerechtelijke kaart, waardoor veel rechtbanken verdwenen, een fout is geweest? 

 „Nee, we zijn toen van negentien naar elf arrondissementen gegaan. De locaties zijn in stand gebleven.” 

 Wij horen van rechters dat de toegang tot de rechter is verslechterd.

 „Ik snap dat ze dat zeggen. De herindeling heeft voor verminderde toegang gezorgd, ja. Maar het heeft ook tot een kwaliteitsimpuls geleid.”

Wafa Al Ali _{©NRC Media}

_{Noordhollands Dagblad}