De oprichters van de VVD geneerden zich 75 jaar geleden voor het liberalisme, schrijft Roelof Bouwman.
23-1-2023
Is het een wonder dat VVD-premier Mark Rutte zo weinig liberale dadendrang vertoont?
Sommige mensen geloven dat de loop van de gebeurtenissen op aarde afhankelijk is van de onderlinge stand van bepaalde sterren op een bepaalde tijd. Volgens dit geloof is het onder meer mogelijk om geboren te worden onder een ‘ongunstig gesternte’.
Roelof Bouwman (1965) is historicus en journalist. Hij schrijft wekelijks over politiek, geschiedenis en media.
Zou daar ook bij de oprichting van een politieke partij sprake van kunnen zijn? Deze week precies 75 jaar geleden zag in het Amsterdamse theater Bellevue de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) het levenslicht. De omstandigheden waren allesbehalve perfect.
Streven naar zoveel mogelijk individuele vrijheid
In de tweede helft van de negentiende eeuw was het liberalisme in Nederland nog een dominante politieke stroming geweest. Na 1900 gingen katholieken, protestanten en socialisten de toon zetten. Vooral tijdens het interbellum zakte het liberalisme steeds verder weg. Totdat het een historisch dieptepunt bereikte bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937: de Liberale Staatspartij (LSP) haalde nog slechts 3,95 procent van de stemmen.
De collectivistische tijdgeest stond haaks op het streven van liberalen naar zoveel mogelijk individuele vrijheid. Zowel door links (de communisten voorop) als door rechts (de nationaalsocialisten voorop) werd liberalisme gekoppeld aan dikbuikige, sigarenrokende ondernemers en verfoeilijk laissez-faire-kapitalisme.
Na de Duitse bezetting bleek er weinig te zijn veranderd. In de ogen van de roomse en rode politici die nu op het Binnenhof de lakens uitdeelden, diende er niet minder maar juist méér sociaal-economische ordening te komen, met de overheid als opvoeder en opzichter.
Werd het liberale vaandel niettemin hardnekkig hooggehouden door de geestelijke nazaten van Johan Rudolph Thorbecke? Verdedigden ze hun gedachtengoed fervent tegen alle onheuse aantijgingen?
Nou nee.
Liberalisme ontbrak in de naamsaanduiding
De LSP ging in 1946 op in de Partij van de Vrijheid (PvdV). De oprichters hadden met opzet de aanduiding ‘liberalisme’ uit de partijnaam gelaten en ook in het manifest en het program van de PvdV kwam de term niet voor. Wel werd veel geschermd met het linksige begrip ‘sociale gerechtigheid’.
De oprichting van de VVD, op 24 januari 1948, was het gevolg van een fusie van de PvdV met een groep aanhangers van Pieter Oud. Voor de oorlog was Oud aanvoerder geweest van de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB), een kleine progressieve, aanvankelijk ook pacifistische partij die nadrukkelijk niet liberaal wilde zijn. Na de bezetting was de VDB opgegaan in de Partij van de Arbeid. Oud had daar echter spijt van gekregen en greep nu zijn kans om, samen met een klein groepje geestverwanten, een stempel te drukken op de VVD.
Ook bij de nieuwe partij ontbrak het woord liberaal in de naamsaanduiding. ‘Vroegere liberalen’ en ‘vroegere vrijzinnig-democraten’ zijn in de VVD ‘tot elkander gekomen’, zo stond te lezen in het eerste verkiezingsprogramma.
De oprichters van de VVD geneerden zich voor het liberalisme
In het door Oud geschreven beginselprogramma van de VVD, dat op het oprichtingscongres ongewijzigd werd goedgekeurd, ontbrak het begrip liberalisme eveneens. ‘De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie wenst het verenigingspunt te zijn van allen, die op grond van hun overtuiging, dat vrijheid, verantwoordelijkheid en sociale gerechtigheid de fundamenten behoren te zijn van een op christelijke grondslag berustende samenleving als de Nederlandse, de in dit program neergelegde beginselen tot uitgangspunt willen nemen van hun staatkundig streven,’ zo vermeldde artikel 1.
De oprichters van de VVD geneerden zich voor het liberalisme. Nu we 75 jaar later een VVD-premier hebben die hoofdverantwoordelijk is voor een vrijwel continu stijgende collectieve lastendruk, een explosief groeiend ambtenarenapparaat, afbraak van de hypotheekrenteaftrek, een verwaarloosde krijgsmacht en miljardenverslindend klimaatbeleid uit de koker van linkse actiegroepen, is dat een historisch gegeven waarbij we best even stil mogen staan.
0 reacties :
Een reactie posten