2022 wordt jaar van de waarheid voor Rutte

Lukt het de premier van ‘regelen en ritselen’ een kabinet met ‘meer elan’ neer te zetten? En gaat de Kamervoorzitter de orde in het parlement beter bewaken? Een vooruitblik op het politieke jaar 2022.

Carla Joosten 29 dec 2021

Rekeningrijden. Een oplossing van bijna veertig jaar geleden om het autoverkeer te beteugelen, belandde na een decennialange strijd in het Coalitieakkoord van Rutte IV. De coalitiepartners hebben een echt Hollandse reden. De toekomst is aan de elektrische auto en daarmee verdwijnen voor de staat de enorme inkomsten via de brandstoffen­accijns. Een heffing per kilometer – al dan niet in de spits – zal de filegroei afremmen en de staatskas spekken.

Lees ook deze spraakmakende column van Zihni Özdil: Rutte IV is een infantiele marketingtruc

Dat bleek al uit talloze onderzoeken. Of het er nu van komt? Het nieuwe kabinet gaat er ‘voorbereidingen’ voor treffen. Ha, dat komt bekend voor. Wie elektrisch rijdt, blijft – tot 2025 – spekkoper. Die krijgt subsidie, betaalt geen aanschafbelasting, geen wegenbelasting en geen accijns. Jammer voor de schatkist. Of dat de komst van rekeningrijden versnelt? Door de digitalisering kan het in elk geval eenvoudiger worden ingevoerd dan toen het met poortjes moest.

Een veertig jaar oud thema in een kabinet van ‘nieuw elan’. Het lijkt cabaret. Hetzelfde geldt voor een ander oud thema. De stikstofproblematiek is in feite ook al bijna een halve eeuw oud. Alleen draaide het destijds niet om stikstof maar om ‘fosfaatnormen’ en ‘mestoverschotten’. Ministers kwamen erin om, spaarden de kool en de geit en natuurlijk vooral hun kiezers. En zie wat ervan komt. Opvolgers – nieuwe generaties – mogen de rommel opruimen.

Kabinet en parlement straalden in 2021 machteloosheid uit

Het aantreden van een nieuw kabinet en de komst van een nieuw ‘Coalitieakkoord’ brengen in elk geval leven in mistroostig Den Haag. Zowel kabinet als parlement straalde in 2021 machteloosheid uit. De dooretterende Toeslagen­affaire legde bloot dat er meer mis is in Nederland dan gedacht. Het is de betonrot waarvoor minister van Staat Herman Tjeenk Willink jarenlang vergeefs waarschuwde. Zelfs de eerbiedwaardige Raad van State bleek in beroepszaken van gedupeerden meer als robot te hebben gefungeerd dan als rechter die naar de geest van de wet handelt.

Affaires horen bij de politiek, maar op die over de toeslagen in de kinderopvang krijgt niemand vat. Het is ook geen kwestie die, zoals gebruikelijk, door de instelling van een commissie uit de publiciteit kan worden verdrongen. Rutte III trad er 15 januari 2021 om af, maar dat dempte de beerput niet. Ook Rutte IV zal ermee te kampen hebben. Net zoals corona een factor blijft. Net als de gevolgen van de terugkeer van een ook al veertig jaar oud fenomeen: inflatie. De geliefde Haagse koopkrachtcijfers bleken opeens gesmolten chocoladeletters. Het geroep om compensatie klonk alom.

Wie bepaalt Nederlandse Europakoers?

En dan die internationale onzekerheden, zoals de geopolitieke omwenteling. Amerika dat zich concentreert op China, en Europa links laat liggen. Of de nieuwe Duitse regering, die een federaal Europa wil. Het moet Rutte een gruwel zijn, gezien zijn eurosceptische achterban en de Nederlandse antifederale reflex. Hij mist zijn baken bondskanselier Angela Merkel nu al. D66-leider Sigrid Kaag zal in haar nopjes zijn met de Duitse Europakoers. Wie bepaalt de Nederlandse?

Onder Rutte IV dreigt Nederland af te drijven van Amerikaanse vrienden, schreef Robbert de Witt

Politiek is onder meer het streven naar het hoogst haalbare. In de praktijk worden mooie plannen lang niet altijd gerealiseerd. Door de vooralsnog lage rente heeft het kabinet minder geldzorgen dan gebruikelijk, waardoor duur klimaatbeleid mogelijk is. Latere generaties worden niet opgezadeld met de gevolgen van klimaatverandering, zo is de redenering. Over de financiële rekening voor die generaties gaat het zelden.

Voor een stevig fundament van een kabinet is de ‘chemie’ tussen de hoofdrolspelers misschien belangrijker dan beleidsafspraken. VVD, D66, CDA en CU zijn in 2022 niet meer de vrolijke vier onder leiding van de vrolijke Rutte. Sinds het ‘functie elders’-debat op 1 april, toen coalitiepartners CDA, D66 en CU de VVD-voorman naar huis dachten te kunnen sturen, is de ban gebroken.

Weerzin D66 tegen weer regeren met CU maken van Rutte IV moetje

De verstoorde verhoudingen vertraagden de kabinetsformatie, waardoor het vertrouwen in de politiek kelderde, al viel dat onder D66- en VVD-kiezers opvallend genoeg mee. De weerzin van D66 tegen opnieuw regeren met de ChristenUnie en het daaruit voortvloeiende gedraal, maken van Rutte IV een moetje.

Hoe stevig is zo’n huwelijk? Het Coalitieakkoord met de lange titel Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst, is met vijftig pagina’s toch weer dikker dan gedacht. Coalitiepartners die vier jaar met elkaar optrokken – met het demissionaire jaar bijna vijf jaar – vertrouwen elkaar nog altijd niet echt en legden toch weer meer vast dan alleen hoofdlijnen. Al valt op dat de toekomstige omvang van de veestapel ontbreekt. Kraakhelder is het akkoord over de bouw van twee kerncentrales die komende kabinetsperiode wordt voorbereid. Een periode van nog maar ruim drie jaar (het eerste van de oorspronkelijke vier ging op aan de formatie).

Een ellenlange formatie. Wat een contrast met de politieke werkelijkheid van alledag die wordt voortgestuwd door snelle mediastormen, beeldvorming en twittergekte. De tv-kijker vroeg zich af waar Mark Rutte tijdens een kabinetsformatie toch de tijd vandaan haalt om telkens uitgebreid nietszeggendheden uit te wisselen met RTL-reporter Jaïr Ferwerda. Het kan dat Rutte het echt leuk vindt. Maar vermoedelijk denkt hij aan de verkiezingen voor de gemeenteraden op 16 maart en pikt hij de gratis zendtijd in een ongevaarlijke setting graag mee.

Door capriolen Baudet lijkt Kamer soms theater van de wrange lach

Lees ook dit commentaar van Gerry van der List: Baudet heeft volste recht op smakeloze vergelijkingen

In de Kamer zet beeldvorming niet minder de toon. Het spreekgestoelte verwordt tot podium voor de sociale media. Toenmalig Kamervoorzitter Khadija Arib klaagde al dat het parlement geen tv-studio is. Door de capriolen van FVD-leider Thierry Baudet lijkt het soms een theater van de wrange lach. En dan zijn er nog de botsingen tussen leden waardoor debatten steeds rommeliger verlopen.

Met de raadsverkiezingen in zicht wordt het (sociale) mediacircus heftiger. Het wetgevings- en beleidswerk in de Kamer gaat heus door en daarmee zijn de meeste leden serieus bezig. Maar allen houden het oog op de buitenwereld. Ingediende moties lijken steeds vaker bedoeld om via sociale media te tonen hoe fout andere partijen stemmen. In de trant van: kijk, zij zijn voor oorlog, want ze stemden tegen onze motie voor vrede.

Ook aanvragen van debatten fungeren als signaal naar de kiezer. Kijk, ‘een Kamermeerderheid weigert te debatteren over asielzoekers die buschauffeurs koeioneren en vindt het probleem dus onbelangrijk’. Voortdurend vragen Kamerleden na incidenten om debatten, terwijl er soms diezelfde week een debat op de Kameragenda prijkt waarin ze de kwestie kunnen bespreken. Toch is er het wekelijkse ritueel. Doordat zelfs aanvragen voor debatten die wel steun krijgen van een Kamermeerderheid door tijdgebrek niet altijd op de Kameragenda belanden, is het ritueel nog ridiculer.

Over gebruiken en regels in de Kamer wordt al jaren geklaagd, zoals over de stortvloed aan schriftelijke vragen en moties. Een nieuw fenomeen is de ‘dubbele motie’. Eentje die al door een ander is ingediend. Zoals in september, toen Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilianne Ploumen (PvdA) afschaffing van de verhuurdersheffing bepleitten ‘in ruil voor lagere huren, meer woningen en verduurzaming’. En Lilian Marijnissen (SP) haar eigen motie indiende ‘om de verhuurdersheffing af te schaffen en om te zetten in een investeringsverplichting voor corporaties’.

Meer van Carla Joosten over dit onderwerp: Wat stelt een motie nog voor?

Dat Pieter Omtzigt de motie van Klaver en Ploumen niet steunde, terwijl hij voor afschaffing van de verhuurdersheffing is, leidde tot twitterrumoer. Tot een oplettende volger ontdekte dat Omtzigt wel voor de motie van Marijnissen had gestemd. De alerte twitteraar vroeg of de Kamer niet kon ophouden met die ‘dubbele moties’. Deze twitteraar was duidelijk van een ander kaliber dan de gebruikelijke toetsenbordridders.

Sociale media verkleinen de afstand tussen politici en burgers, maar versterken ook de spanningen in een samenleving waarin lontjes almaar korter worden. Ziekenhuizen schakelen vaker beveiliging in om artsen, verpleegkundigen en anderen te ­beschermen tegen agressieve burgers. Wat doet Den Haag? Verontwaardigde Kamerleden ageren op het spreekgestoelte, bedrukt kijkende ministers spreken hun treurnis uit. En alles blijft zoals het is.

Voor Bergkamp en Rutte wordt 2022 jaar van de waarheid

De straat dringt door in de Kamer. Geschreeuw, door elkaar praten, het is normaal geworden. Wat weer leidt tot ophef op sociale media. De toetsenbordridders ‘analyseren’ erop los of bedreigen politici met de dood. Het is aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp en haar acht ondervoorzitters om de orde in het parlement te handhaven. Dat lukt Bergkamp nog niet.

Lees ook het commentaar van Eric Vrijsen over Rutte IV: Geld moet alle wonden helen

Voor haar wordt 2022 het jaar van de waarheid. Dat geldt ook voor premier Rutte, die zich sinds 1 april deemoedig toont en zegt dat hij de (loze) roep om een nieuwe bestuurscultuur en de kritiek op zijn kopjeskoffiemanagement heeft begrepen. Wat Rutte anders gaat doen, is nog een raadsel. Hij heeft jaren geboetseerd aan zijn imago van vlotte, alles (weg)lachende premier. Zie het altijd iets te ver opengeknoopte overhemd. Dat hoger dichtknopen zou al een hele cultuurverandering zijn.

Lukt het de premier van ‘regelen en ritselen’ een kabinet met ‘meer elan’ ­neer te zetten? En gaat de ­Kamervoorzitter de orde in het ­parlement beter bewaken?

ELSEVIER