Welkom in het land van D66

Het demissionaire kabinet-Rutte III strooide tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen met geld, wat vooral een zegen is voor D66. Het bevreemdt Afshin Ellian dat de partij van Sigrid Kaag, die de voornaamste oorzaak is van de vastgelopen formatie, met slechts 24 zetels op vrijwel alle terreinen een beslissende stem heeft.

24-9-2021

Conflict in een tijd van overvloed is weleens vervelend. Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen strooide het demissionaire kabinet met geld. Dat doet het al bijna twee jaar wegens de coronapandemie. Het beleidsarme kabinet-Rutte III lijkt op Sinterklaas. Iedereen krijgt zijn zin, op voorwaarde dat de ontvanger het kabinet steunt.

Minderheidskabinet goed voor democratie? Dat blijkt niet te werken

Het idee dat een minderheidskabinet goed zou zijn voor de democratie, blijkt niet te werken. Dat komt door de versnippering van de macht in het midden. Die politieke versnippering vertaalt zich ook in de peilingen. Een relatieve concentratie van de macht in het midden zal leiden tot meer politieke stabiliteit en realiteitszin.

Afshin Ellian

Prof.mr.dr. Afshin Ellian (Teheran, 1966) is hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap en wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Metajuridica aan de rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden. Hij schrijft wekelijks onder meer over de idealen en vrijheden van de westerse cultuur.

Er zijn drie redenen voor het politieke conflict. De eerste betreft de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart. Het was voor sommige partijen een niet te verwerken trauma dat zij ondanks hun oppositionele inzet hadden verloren. De SP en GroenLinks verloren een flink aantal zetels, terwijl ze gelet op de Toeslagenaffaire hadden verwacht  winst te boeken.

Deze en andere partijen maakten een fout in hun analyse. De Toeslagenaffaire raakte niet alle kiezers. Bovendien was het kabinet daarvoor al afgetreden. Ook leverden andere instituties, zoals het parlement en de rechterlijke macht, zelf ook een wezenlijke bijdrage aan deze misère. De meeste kiezers geloofden niet dat de ellende door één persoon of één partij was veroorzaakt. De verkiezingsuitslag leverde uiteindelijk negentien fracties op. Deze versnippering verzwakt een effectief centrum dat met andere partijen een coalitie kan aangaan.

Kwestie-Omtzigt is niet veroorzaakt door Omtzigt, maar door anderen

De tweede reden van het politieke conflict is de kwestie-Omtzigt. Die is niet veroorzaakt door Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt zelf, maar door anderen. De foto van de tekst ‘Positie Omtzigt, functie elders’ werd een soort psychologische katalysator voor de verliezers van de verkiezingen en voor de nieuwkomers in de Tweede Kamer om zich te wreken op de winnaar van de verkiezingen. De kleine partijen werden daarbij gedreven door profileringsdrang.

Lees deze reconstructie terug van het debat van 1 april: De mislukte coup tegen Mark Rutte

Het Omtzigt-debat ontspoorde snel. Men leek niet geïnteresseerd in het vaststellen van feiten.  Na 48 uur debatteren bleek dat CDA-leider Wopke Hoekstra in feite aan VVD-leider Mark Rutte had gevraagd of hij bereid was Omtzigt op te nemen in de ministerraad. De instabiliteit van het CDA, mede door een voortdurende machtsstrijd tussen Hoekstra en Omtzigt, lag aan dat debat en conflict ten grondslag.

Kaag claimde nieuw leiderschap, maar er is niets veranderd

Het Omtzigt-debat ontspoorde ten slotte door D66-leider Sigrid Kaag, ook een ontevreden klant na de verkiezingen. Hoewel haar partij een aantal zetels heeft gewonnen, was Kaag niet tevreden. Dus claimde zij tijdens het Omtzigt-debat nieuw leiderschap. Alles moest transparant worden. Eerlijk gezegd is door Kaag zelf niets veranderd. Zij onderhandelde achter de schermen met Rutte. Hoezo transparant?

Kaag compliceerde de situatie door een motie van afkeuring tegen Kamerlid Rutte te steunen. Daardoor mocht iedereen in de Tweede Kamer gebruikmaken van de ‘Kaagbaan’. Eventjes leek het dat zij in haar strijd tegen Rutte goed kon opschieten met PVV-Kamerlid Geert Wilders. Maar de wederzijdse liefde was van korte duur. Nu er geen gemeenschappelijke vijand meer is, verwijst Kaag Wilders naar de dokter (ofwel de psychiater) omdat ze het oneens is met Wilders’ standpunten.

Kaag is de voornaamste oorzaak van de vastgelopen formatie

Daarna ging Kaag verder met haar strijd tegen haar onvermijdelijke coalitiegenoot. Bovendien eiste ze dat PvdA en GroenLinks deel uitmaken van de toekomstige coalitie. Een ongebruikelijke en niet constructieve eis tegen de achtergrond van de actuele politieke complexiteit. Al met al is Kaag de voornaamste oorzaak van de vastgelopen formatie.

Lees ook dit commentaar van Carla Joosten: VVD kan in niets meer ‘rechts’ worden genoemd

Politiek verloopt in een tijd van overvloed moeizamer dan politiek in een tijd van schaarste. Iedereen kan het zich immers veroorloven om te ruziën. Ook zonder een ‘missionair’ kabinet gaat het niet slecht met Nederland. En de infrastructurele besluiten? Die kunnen niet door een demissionair kabinet worden genomen.

En hier gebeurt iets vreemds. Enerzijds zien we dat Kaag haar best doet richting te geven aan toekomstige besluiten. Op diverse terreinen worden dagelijks wensen van D66 ten uitvoer gebracht. Anderzijds beseft Kaag niet dat zij haar mogelijkheden voor de toekomstige inrichting van Nederland beperkt doordat er mogelijkerwijs geen nieuw kabinet met D66 komt, of dat er een zwak kabinet komt dat veel te snel ten val wordt gebracht. Kaag moet zich niet door de peilingen laten leiden. De BoerBurgerBeweging, Kamerlid Omtzigt en JA21 kunnen machtsfactoren worden.

Met 24 zetels legt D66 haar wensen op aan de rest van de Kamer

Maar voorlopig is Nederland van D66. Met 24 zetels legt de partij haar wensen op aan de rest van de Tweede Kamer. De klassieke sociaal-democratie, de natuurlijke tegenstander van D66 en VVD, valt uiteen in GroenLinks en D66. En de christen-democraten liggen in coma. De rest vecht elkaar de tent uit. Niemand had kunnen voorspellen dat D66 met slechts 24 zetels op alle gebieden een beslissende stem zou hebben.

Conflict in een tijd van overvloed is een zegen voor idealisten die geld willen uitgeven voor het afdwingen van hun idealen. Welkom in het land van D66.

ELSEVIER

24 sep 2021