Arbeid moet meer lonen, kapitaal minder

 Onlangs brak in de kranten een discussie uit over de vraag of de inkomens er nu wel of niet op zouden zijn vooruitgegaan in de afgelopen decennia.

REDACTIE CHANGE INC.

26 april 2021

Een Rabobank-onderzoek van vorig jaar liet zien dat de koopkracht al 40 jaar stil staat! Dirk Bezemer schreef in zijn boek ‘Een land van kleine buffers’ ongeveer hetzelfde en in het blad Economisch Statistische Berichten kwamen vergelijkbare geluiden aan bod. Het CBS liet bij monde van haar hoofdeconoom weten dat de inkomens wel degelijk omhoog gegaan zouden zijn. ABN Amro gaf weer tegengas en zei dat het CBS er naast zat. Iedereen kent ook het boek van Piketty, waarin toch met veel data omkleed dezelfde boodschap terug te vinden is. Per saldo is de koopkracht voor velen nauwelijks verbeterd, concludeert Leen Paape, hoogleraar corporate governance op Nyenrode University.

Belangrijker is de vraag, hoe komt dat? Nu is oorzaak en gevolg

voor elke wetenschapper een echte uitdaging, want er zijn veel factoren in het geding. Goed, u krijgt mijn versie, gebaseerd op het werk van anderen, ik sta op de schouders van grotere geleerden.

Allereerst heeft de staat de afgelopen decennia ingezet op het beheersbaar houden van de staatsschuld en daarmee ons allen opgezadeld met hogere belastingen en andere lasten. Het percentage van ons nationale inkomen dat naar de staat ging liep langzaam maar gestaag op. Dus u zou kunnen zeggen dat over onze ruggen de staat een lage staatsschuld had. Dat kwam weliswaar goed uit ten tijde van corona, maar het is wel een sigaar uit eigen doos.

Tekorten afgewenteld op de burger

Veel werd ook geprivatiseerd en naar de markt gebracht, want die zou het toch beter moeten kunnen. Op dat idee valt nogal wat af te dingen. Als we naar de zorg kijken dan zijn de zorgkosten flink gestegen. Natuurlijk, de vergrijzing doet ook een duit in het zakje, maar de premies gingen flink omhoog. De participatiesamenleving leidde tot het over de schutting gooien door de centrale overheid van onder andere de jeugdzorg, met overigens een reductie van 25 procent op de budgetten. Gemeenten hebben nu steeds meer te maken met toenemende tekorten, en u raadt het al, die worden ook weer afgewenteld op de burger, vaak via de onroerende zaakbelasting.

Ten tweede is er in de afgelopen veertig jaar veel werk verdwenen naar lagelonenlanden zoals China, India en andere landen in met name Zuid-Oost Azië. Dat leidde tot een druk op de lonen hier in het Westen. Toen we dan ook nog eens begin jaren ’80 van de vorige eeuw het befaamde Akkoord van Wassenaar afsloten, waarin loonmatiging het uitgangspunt was, kwam er een soort geest uit de fles die nog steeds rondwaart. Ook heeft het geleid tot een waar leger aan zzp’ers van meer dan 1 miljoen. Die zzp’ers hebben vaak ook nog eens een weinig beschermde baan met een laag loon.

Productiviteitsparadox

Dat leidde tot een zogenaamde productiviteitsparadox. Normaliter stijgt de productiviteit trendmatig dankzij innovatie. Ondanks de investeringen in ICT is van die stijging echter weinig meer te merken. Dat is problematisch omdat al lang het idee is dat de lonen mee zouden moeten stijgen met de stijging van die productiviteit. Dus is er een soort kip-ei probleem ontstaan. Alfred Kleinknecht was overigens degene die al lang geleden zei dat de relatie andersom is: dus de lonen moesten van hem omhoog en dan zouden ondernemingen vanzelf gedwongen worden innovatiever en productiever te worden. Ik denk dat hij gelijk had ook al werd hij verguisd door alles en iedereen in die tijd.

Ten derde is er veel gedaan om de factor kapitaal beter te belonen. Aandeelhouders kregen meer rechten en die eisten ze ook op. Bedrijven zijn er massaal toe overgegaan om dividend uit te keren dan wel over te gaan tot inkoop van eigen aandelen om de aandeelhouder te plezieren. Het gevolg was tweeledig: de arbeidsinkomensquote daalt al jaren en het percentage van de winst dat wordt besteed aan innovatie ook. Dat mes snijdt dus tweemaal aan dezelfde, lees de verkeerde, kant.

Vermogensongelijkheid is erg hoog

Ook is nu duidelijk dat de inkomensongelijkheid in ons land redelijk op niveau is gebleven met een gini-coëfficient (die ongelijkheid weergeeft) die internationaal best okay is. De andere kant van die medaille is de vermogensongelijkheid, die in Nederland erg hoog is, ook in internationale vergelijking. Het rendement op kapitaal was hoger dan de stijgingen van de lonen, en als dan de vastgoedprijzen ook nog eens flink stijgen dan zijn de bezitters van aandelen en huizen goed af. De rest dus wat minder. Een grote mate van ongelijkheid is aantoonbaar niet goed voor een economie.

Tot slot hebben wij een veel te grote financiële sector. Dit leidde tot het kannibaliseren van de reële economie omdat deze sector het mogelijk maakt dat (beursgenoteerde) ondernemingen en vermogenden grote sommen geld aan de inkomenskringloop onttrekken en dit weer beleggen. Dat spekt hun portemonnee maar niet die van u en mij. Het nadeel van een te grote financiële sector is ook uit ander onderzoek al duidelijk geworden; het drukt namelijk de groei van een economie.

Er is een loonsprong nodig

Goed, wat is er dan nodig? Om te beginnen een flinke loonsprong. Het is te hopen dat ‘het Polderkartel’ daartoe kan besluiten. Leest u vooral het recent uitgekomen boek met die titel en je ziet hoe de vergrijsde vakbondsleden het cao-circuit domineren, en daarbij de belangen van vrouwen, jongeren en flexwerkers negeren, met goedkeuring van bedrijven en overheid overigens. 

Verder moeten de bestedingen omhoog, dat kan door hogere lonen natuurlijk, maar ook doordat de overheid meer investeert in bijvoorbeeld onderwijs, gezondheidszorg of de infrastructuur. Met name investeringen in onderwijs zijn de best renderende die een overheid (en u en ik) kan doen. De financiële sector bouwt zichzelf al af dus dat gaat goed.

Verder is innovatie belangrijk.  Brainport Eindhoven met zijn hoogwaardige maakindustrie is een goed voorbeeld dat meerdere regio’s  zouden moeten volgen. Blijft over de normalisatie van de verhouding tussen flexibel en vast werk. De WRR liet daarover vorig jaar al een rapport verschijnen, waaruit bleek dat flexibel werk met financiële onzekerheid gepaard gaat. Laag opgeleiden zijn de ‘klapstoel van de economie’. Met dat rapport moet iets gebeuren. Ik hoop dat het in de huidige kabinetsformatie dat op tafel komt.

Nieuwe strategie voor Nederland

Tot besluit zou het ook goed zijn als dit land een nieuwe strategie voor zichzelf gaat opstellen. Rutte zei voor de verkiezingen al dat hij dat als eerste zou gaan doen maar ook dat is hij inmiddels waarschijnlijk alweer vergeten…..

Ik geef daarom een voorzet. Het PBL schreef een paar jaar geleden al dat wij af moesten van de Mainport strategie (Rotterdam, Schiphol). Dat kwam het PBL op veel kritiek te staan van de belanghebbenden maar het is natuurlijk een goed idee. Het zijn laagwaardige activiteiten die ook nog eens gepaard gaan met veel nevenschade. We schuiven zeecontainers die verder vervoerd moeten worden met veel files en milieuvervuiling tot gevolg. En het zadelt ons ook nog eens op met een enorm drugsprobleem. De transferpassagiers op Schiphol helpen ons land economisch ook niet echt vooruit maar veroorzaken wel congestie en luchtvervuiling. Dan moeten we ook nog af van onze status als doorvoerhaven van fout geld via de te grote financiële sector, maar als die sector krimpt en flink achter de broek wordt gezeten komt het goed. Wat dan wel? Investeren in data- en informatietechnologie, onderwijs en onderzoek, waardoor innovatie een boost kan krijgen, gezondheidszorg en vooral inzetten op het voorkomen van ziekte. Kortom, alles wat met hoogwaardige kennis te maken heeft past ons goed. Brainport Eindhoven weer als lichtend voorbeeld.   

Leen Paape is hoogleraar corporate governance op Nyenrode University

Change Inc.