Experts: bestuurders boekje te buiten om Google en Microsoft te lokken

Ontluisterend beeld in stukken die Telegraaf in handen heeft

Door MIKE MULLER EN EDWIN TIMMER 18-2-2021

Bestuurders in Noord-Holland lijken de hand te lichten met wet- en regelgeving om de komst van energieslurpende datacentra te bevorderen, blijkt uit documenten en reacties van experts. De gemeente Hollands Kroon sloeg waarschuwingen in de wind dat zij niet het bevoegd gezag is om vergunningen aan internationale techgiganten te verlenen. Bovendien tracht ze voor toekomstige datacentra de plicht te omzeilen om het milieueffect zorgvuldig te meten. Omwonenden reageren boos en onthutst. „Mensen voelen zich bedonderd.”

Metershoge hekken zijn opgericht rond de zoemende servers van techbedrijven als Google en Microsoft in de kop van Noord-Holland. Overal hangen camera’s. Wie niet bevoegd is, komt niet binnen. Als een medewerker van het Hoogheemraadschap een haperend gemaal controleert en foto’s wil maken, krijgt hij bewakers op zijn dak. Hem wordt verzekerd dat hij een fikse boete tegemoet ziet. Verbouwereerd druipt hij af. Techbedrijven lijken de macht te hebben overgenomen in Hollands Kroon.

Maar bij de komst van de datacentra in de polder zijn de nodige vraagtekens te zetten, zo blijkt uit documenten in handen van De Telegraaf. Juridische experts stellen dat wat in de Noord-Hollandse gemeente is gebeurd, zeer waarschijnlijk niet mag. „Ik denk niet dat de gemeente Hollands Kroon het bevoegd gezag is”, stelt hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries over de vergunningverlening. Interne documenten, waarin verder openlijk wordt gesproken over het ontwijken van milieuregels, bevestigen dat beeld. De Vries noemt het spreken over het omzeilen van milieuregels ’schimmig’.

Landsadvocaat ingeschakeld

De provincie Noord-Holland bevestigt in een reactie dat ze de landsadvocaat heeft ingeschakeld om de gang van zaken in Hollands Kroon te onderzoeken. Advocaten bekijken nu of de gemeente alsnog moet worden gecorrigeerd.

De onthulling is pikant omdat het gemeentebestuur van Hollands Kroon ijvert om vijf nieuwe mega-datacentra te laten verrijzen. Deze centra ontpoppen zich als enorme energieslurpers. Een gemiddeld datacentrum gebruikt net zoveel energie als een middelgrote stad. Toch wil de gemeente het areaal met datacentra verdriedubbelen van zeventig naar 230 hectare, bedoeld voor nieuwe servers voor het wereldwijde internet.

Subsidies

Deels zijn het de gigantische windturbines in de polder die de stroom opwekken voor de datacentra. De komst van het windpark werd eerst door het gemeentebestuur aan omwonenden verkocht als ’groene stroom voor huishoudens’. In werkelijkheid tappen de kolossale datacentra nu die groene stroom af, die wordt opgewekt dankzij de subsidies uit het Nederlandse klimaatbeleid.

"Stroom windpark niet naar woningen"

Uit de geopenbaarde stukken die de gemeente heeft gedeeld met deze krant volgt een ontluisterend beeld. Waar normaliter voor een bedrijf of burger strikte regelgeving geldt, spreken ambtenaren in de stukken over een ’rode-loper-beleid’ voor mega-datacentra. De bevolking is jarenlang verteld dat de ’blokkendozen’ goed zouden zijn voor de werkgelegenheid, maar dat klopt niet. Een gemiddeld bedrijventerrein levert 30 tot 40 arbeidsplaatsen per hectare op, een datacentrum slechts 5,4 arbeidsplaatsen. Ook zou de restwarmte uit datacenters aan omliggende tuinbouwkassen worden geleverd. Dit is echter nooit gebeurd.

Financiële goudmijn

Voor de gemeente zijn de datacentra vooralsnog een financiële goudmijn. Dankzij geïnde leges en onroerende zaakbelasting waren bezuinigingen recent niet nodig. Uit de documenten blijkt dat het gemeentebestuur daarom graag het initiatief houdt in het lokken van datacentra en het verlenen van vergunningen. Maar volgens experts kan de gemeente Hollands Kroon helemaal geen besluit nemen over de komst van techreuzen.

„Het is zeer waarschijnlijk aan de provincie om te besluiten waar dergelijke installaties worden gepland en vergund”, zegt omgevings- en milieurechtdeskundige Laura van Moorsel van advocatenkantoor Kennedy Van der Laan. „In andere gebieden waar datacentra zijn geplaatst, zie je ook dat de provincie aan zet is”, zegt de advocaat. „Je zou zeer goed kunnen betogen dat de provincie die taak heeft, omdat het een bovenregionaal belang kent. Hier zie je dat de gemeente Hollands Kroon alle legeskosten int (dit loopt in de vele miljoenen, red.) en zich profileert als gemeente waar dit geregeld kan worden. Maar daarmee zet ze andere gemeenten eigenlijk buiten spel.”

"Datacentra enorme energie- slurpers"

Uit de documenten blijkt dat Hollands Kroon hiervoor al in 2018 werd gewaarschuwd. Op het gemeentehuis ontstond ’zeer grote paniek’ toen de advocaat van de ’Amerikaanse geldschieter’ zich op het standpunt stelde dat alleen de provincie bevoegd gezag is. Een tweede advocaat deelde zelfs die mening, blijkt uit de stukken, die volgens kritische raadsleden nooit met de gemeenteraad zijn gedeeld.

’Leges misgelopen’

Toch hield het gemeentebestuur het initiatief liever bij zichzelf. Een overgave aan de provincie zou ’verstrekkende gevolgen voor ons als Hollands Kroon’ hebben. „Dit betekent zowel iets voor de rode loper, de snelheid bij de provincie is gewoon anders, leges worden misgelopen en we zijn niet meer in de lead.” Ook vreest men voor ’beeldvorming’. „Je zegt eigenlijk: we hebben het in het verleden niet goedgedaan.”

In een reactie blijft de gemeente Hollands Kroon bij het standpunt dat zij wel het bevoegd gezag is, en daarom het recht heeft op alle inkomsten. Onlangs is zelfs nog een nieuwe vergunning voor een nieuw datacentrum verleend.

Duidelijkheid

„Ons standpunt is duidelijk”, zegt een woordvoerder van verantwoordelijk wethouders Theo Meskers (VVD) en Theo Groot (CDA). „Maar uiteraard zijn we hierover in gesprek met de provincie. Om voor de toekomst duidelijk te krijgen hoe dit nu precies zit. We streven samen naar duidelijkheid.”

Over het omzeilen van milieuregels, zoals in de stukken staat, reageert de gemeente als volgt: „Of een MER-procedure (het milieubelang volwaardig laten meewegen bij de voorbereiding en vaststelling van plannen en besluiten, red.) nodig is hangt af van het project en de locatie van het project. Er is door de gemeente Hollands Kroon zorgvuldig afgewogen of er een MER-procedure nodig was, en dat bleek niet zo te zijn.”

Boeren en burgers

Met argusogen volgen burgers en boeren de komst van megadatacentra in de Wieringermeerpolder. „Wij zijn niet per se tegen datacentra, maar de manier waarop dit college toch nieuwe datacentra mogelijk maakt, is ondemocratisch en staat haaks op eerdere besluiten van de gemeenteraad”, zegt Jan Meijles van werkgroep ’Red de Wieringermeer’.

Niet alleen het enorme energieverbruik steekt veel omwonenden in Hollands Kroon. Actiegroepen benadrukken dat hun leefomgeving de afgelopen jaren volledig is vernield. Van een uitgestrekte polder is Hollands Kroon verworden tot ’industrieel productielandschap’ waar zo ver het oog reikt windturbines draaien en servers zoemen. Waar vroeger de sterrenhemel schitterde, knipperen nu onophoudelijk rode mastlichten.

Gebiedsplan

Acties van diverse belangenverenigingen, die zich zorgen maken over verdere aantasting van hun omgeving, leken succesvol. „De gemeenteraad van Hollands Kroon zette in 2020, op initiatief van het college van B en W, een streep door het zogeheten ’gebiedsplan’ waarin de komst van vele nieuwe datacentra en kassen was opgenomen. Maar vier maanden later werd door het college toch groen licht gegeven voor de komst van een nieuw datacentrum in het ingetrokken gebiedsplan. Dat steekt.”

De werkgroep is woest over deze schijnbeweging. „Als donderslag bij heldere hemel is toch een gebied aangewezen als nieuwe locatie waar datacentra mogen verschijnen. Dat kan natuurlijk niet. Mensen voelen zich bedonderd, er is met geen woord over deze uitbreidingen gesproken. Bovendien ondergraaft het college zijn eigen besluit.”

Microsoft

Volgens Meijles zijn er ook grote zorgen over de landschappelijke kwaliteit. „Er zijn nu al twee datacentra gevestigd voor Microsoft en Google en zij hebben elk toestemming voor nog een extra, maar het college wil er nu opeens zeven, zonder duidelijke visie. Is dat verstandig? Wij denken van niet.”

Ook boeren, verzameld in boerenbelangenvereniging LTO Noord zijn uiterst kritisch op de gang van zaken. Uit eerder onderzoek van LTO Noord bleek dat er onder haar leden geen draagvlak is voor verdere uitbreiding. LTO heeft eerder al een kritische zienswijze naar de gemeente verstuurd, zegt vicevoorzitter Henk Geerligs. „Wij willen dat van tevoren duidelijk is waar besluiten over worden genomen. Dat is nu niet het geval. De indruk ontstaat soms dat er gewoon vergund wordt, en als er geen bezwaren worden aangetekend het wel goed zou zijn. Maar zo werkt dat natuurlijk niet. Wij vinden dat vooraf heel duidelijk moet zijn waarover besloten wordt en wat de gevolgen zijn. Dat kun je niet achteraf nog eens repareren.”

TELEGRAAF