Milieudefensie vs Shell – bepaalt rechter of parlement?

Na de Urgenda-rechtszaak, die de Nederlandse Staat verplicht om de CO₂-uitstoot verder terug te dringen, een nieuw fop-proces: Milieudefensie wil Shell tot hetzelfde dwingen.

 DOOR RAYMOND PEIL · 6 DECEMBER 2020

Rechters die hierin meegaan zijn geen knip voor hun neus waard.

Het zou een juridisch bijna-unicum en dieptepunt zijn wanneer de vereniging Milieudefensie erin slaagt om Shell, een olie- en gasbedrijf dat legaal energie verkoopt, via de rechter verantwoordelijk te stellen voor klimaatverandering. Na de Urgenda-zaak lijkt winst echter niet uitgesloten. Op 1 november begon de behandeling van het verzoek van Milieudefensie met zes andere maatschappelijke organisaties en ruim 17.000 medeklagers. De kern van de zaak is dat men eist dat Shell de uitstoot van broeikasgassen, zoals CO₂, fors terugdringt: in 2030 moet de uitstoot 45 procent lager zijn dan in 2010, en tien jaar later zelfs 72 procent lager, om in 2050 op netto nul uit te kunnen komen.

Maar hoe ga je bewijzen dat Shell niet genoeg doet om de klimaatdoelen te halen die voor de hele wereld gelden? Er zijn immers geen doelen in Parijs afgesproken voor individuele bedrijven. Hoe bepaal je wat het aandeel van Shell in die doelen dan zou moeten zijn ten opzichte van alle andere bedrijven en overheden? En als je stelt dat Shell meer moet doen om die wereldwijde doelen te halen, dan stel je daarmee ook automatisch dat anderen minder hoeven te doen. Dat lijkt me lastig te verkopen.

Klimaatverdrag

Milieudefensie zegt dat Shell zich aan het klimaatverdrag moet houden en dat Shell bijdraagt aan gevaarlijke klimaatverandering, terwijl dat in strijd is met de zorgvuldigheidsnorm.

Als de rechter hierin mee zou gaan is iedereen die een auto rijdt of een potje thee zet potentieel ook aan te klagen. Het aantonen dat mijn kopje thee belangrijker is dan de mogelijke klimaatschade is lastig, of nog erger tanken bij een benzinestation zou mensen kwetsbaar voor dergelijke aanklachten maken.

Volgens de klagers is “onvoldoende emissiereductie ter voorkoming van een gevaarlijke klimaatverandering een schending van de zorgplicht die voortvloeit uit het recht op leven en een ongestoord gezinsleven”. De in acht te nemen (mate van) zorgvuldigheid is afhankelijk van de aard van de gedraging en de bezwaarlijkheid van het nemen van voorzorgsmaatregelen. Het gevaar wordt beoordeeld aan de hand van de omvang van de gevreesde schade, de kenbaarheid ervan en de waarschijnlijkheid dat deze schade zich zal voordoen, vervolgt het duo advocaten hun klaagschrift, met 235 pagina’s sneu geleuter, rechtstreeks afkomstig uit de pamflettenarchieven ten burele van Milieudefensie en GroenLinks en uit het Urgenda-arrest van de Hoge Raad.

De schade wordt gevreesd, de kenbaarheid is onbekend en de waarschijnlijkheid is waarschijnlijk net zo groot als de kans dat u de miljoenenklapper wint in de Postcodeloterij, naast de overheid één van de subsidiebronnen van Milieudefensie, u weet wel, het staatsloterijkartel dat allerlei clubs geld geeft die daarmee streken uithalen waar bijvoorbeeld het parlement niets over te zeggen heeft en die vrij algemeen uitmonden in de obstructie van gezond verstand en ook in rechtszaken tegen diezelfde staat.

Wat de aanklacht al evenmin geloofwaardiger maakt is het feit dat deze enorme papieren drol van de advocaten vele tientallen ‘wetenschappelijke bronnen’ aanhaalt uit rapporten van het VN-klimaatpanel IPPC. Zoals we inmiddels weten is het IPCC een pseudowetenschappelijk, activistisch gedrocht dat dankzij bijdragen van belastingbetalers, bedrijvenlobby’s en de profiterende ‘green washers’ in het bedrijfsleven de wereldbevolking onder dreiging van de klimaat-catastrofe de beschaving tientallen jaren achteruit wil zetten en iedereen op deze aardbol even arm maken.

Nederlands recht

In de rechtszaal waren de advocaten vooraleerst aan het bakkeleien of de zaak onder Nederlands recht valt. Advocaat Roger Cox betoogt namens de eisers dat moederbedrijf Royal Dutch Shell (RDS) de dienst uitmaakt in het wereldwijde concern. In het hoofdkantoor in Den Haag wordt het beleid bepaald voor de talloze vennootschappen die Shell wereldwijd heeft. Daarom moet de zaak volgens het Nederlands recht worden behandeld, meent Cox.

Mocht de rechter Shell gelijk geven op dit punt, dan blijft een feit dat ook in Nederland schade wordt geleden, betogen de eisers. Wereldwijde klimaatproblemen kunnen volgens hen indirect ook weer leiden tot gevolgen in Nederland, bijvoorbeeld op het gebied van de voedselvoorziening. Dat lijkt me overigens uiterst vergezocht en een redenering waarvoor je zelfs als gevorderd rechtenstudent een dikke onvoldoende scoort. Bovendien is de ‘Nederlandse’ CO₂-uitstoot nauwelijks meetbaar, laat staan de vermeende schade daarvan.

Ook volgens Shell klopt deze redenering niet. Alleen al daarom moeten alle vorderingen worden afgewezen, stellen de advocaten – kantoor De Brauw Blackstone Westbroek, dat zijn heel zware jongens – van het olie- en gasbedrijf. Volgens hen bepaalt de plaats waar CO₂-emissies plaatsvinden welk recht van toepassing is. Het Europees recht is hier duidelijk over, zegt advocaat Jan de Bie Leuveling Tjeenk. Vermeende schade kan volgens hem alleen worden vastgesteld volgens de wetten van het land waar die schade zich voordoet. “De route van eisers kan niet worden gevolgd”, concludeert hij.

Democratie

Dit beffengekef is allemaal leuk voor de bühne, de media en gratis reclame voor Milieudefensie, maar de hamvraag ligt een niveau dieper, of hoger zo u wilt. Want net als in de Urgenda-affaire procedeert hier opnieuw een actiegroep om de Nederlandse bevolking ergens tegen te beschermen. Op grond van artikel 305a lid 1 van het Burgerlijk Wetboek kan “een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid een rechtsvordering instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen, voor zover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt.”

Zoals de gerespecteerde rechtsgeleerde Afshin Ellian al eerder opmerkte in zijn snoeiharde commentaar op het Urgenda-arrest: 

“Niemand van ons heeft Urgenda toestemming gegeven om namens ons op te treden. Hoe heeft de rechter bepaald dat Urgenda namens een meerderheid van de bevolking spreekt en procedeert? De Hoge Raad maakt nog een ernstige fout in deze zaak. De Nederlandse Staat heeft zich een internationale verplichting opgelegd. In het internationale verkeer zijn alleen de staten het subject van het recht. Alleen staten zijn gerechtigd of bevoegd om met andere staten verplichtingen aan te gaan”. 

De redactie van Veren of Lood, of de Hoge Raad zelf, mag geen afspraken maken met andere staten namens de Nederlandse Staat.

Dan is er tevens de vraag waarop de Nederlandse Staat zijn gezag en bevoegdheid baseert bij het aangaan van internationale verplichtingen. De Nederlandse regering vertegenwoordigt de Nederlandse Staat en de regering is gevormd door de wil van een meerderheid in het Nederlandse parlement. En inderdaad wordt het Nederlandse parlement gevormd door de uitslag van de laatste verkiezingen. Het zijn dus de Nederlandse burgers die aan de Nederlandse regering gezag en bevoegdheid verlenen om namens de Nederlandse Staat deel te nemen aan het internationale verkeer. Hier zijn alle stichtingen en andere belangenbehartigers irrelevant. Daarom is de wijze waarop de Hoge Raad art. 3:305a BW heeft toegepast in strijd met het door de Grondwet gewaarborgd democratische stelsel. Weg met dit artikel, direct schrappen!

Parlement

De meerderheid van de parlementariërs die deze regering steunen, vinden dat de Nederlandse regering zich voldoende inspant om de verplichting (de reductie van uitstoot van broeikasgassen) na te komen. Het is dus niet aan de rechter, maar aan het parlement om de regering op dit gebied te controleren. Hier gaat het om de internationale verplichtingen die slechts staten, en niet de individuele burgers binden.

Met de verkeerde toepassing van de wet – althans strijdig met de Grondwet, namelijk het doorkruisen van de exclusieve bevoegdheden van de wetgever en de uitvoerende macht bij het aangaan en het uitvoeren van internationale verplichtingen – schond de Hoge Raad een belangrijk beginsel van de rechtsstaat, de trias politica, de scheiding der machten. Doordat ook de Hoge Raad de meerderheid van het parlement dat achter het regeringsbeleid staat negeert, schendt de Hoge Raad het democratiebeginsel.

Brede ‘consensus’

De Hoge Raad trad in dat arrest buiten zijn kennis en bevoegdheden door te redeneren: ‘In de klimaatwetenschap en binnen de internationale gemeenschap bestaat een brede consensus dat naarmate reductiemaatregelen later worden getroffen, deze ingrijpender en kostbaarder moeten zijn om het beoogde einddoel te halen.’ De klimaatwetenschap en de internationale consensus vormen geen argument voor een rechter om aan beleid van een staat op internationaal niveau vorm te geven. Als dit waar is, dan zou de Hoge Raad ook volgens brede consensus in de wetenschap moeten instemmen met het verbieden of duurder maken van sigaretten, fossiele brandstoffen en vuurwerk. Er zijn ontzaglijk veel domeinen die volgens de logica van dit arrest onder de bevoegdheid van de rechter vallen om daarover het beleid vorm te geven.

Ten slotte ziet de Hoge Raad niet in dat ook de wijze waarop een besluit aangaande een internationale verplichting wordt uitgevoerd, een exclusieve bevoegdheid is van de regering en het parlement. Weer een voorbeeld: volgens het NAVO-verdrag moet de Nederlandse regering 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) besteden aan defensie. Dat deden en doen wij niet. Het Westen en daarmee heel Nederland zou in existentieel gevaar worden gebracht. Gaat de Hoge Raad ook akkoord met de letterlijke toepassing van het NAVO-verdrag? Dan kunnen we het Nederlandse parlement opdoeken.

Partij voor de burger?

Ook emeritus hoogleraar staatsleer Jos Teunissen, die geregeld fulmineert tegen activistische rechtspraak, vindt de gang van zaken in de Urgenda-zaak ondemocratisch en een duidelijke voorbeeld van dikastocratie, de rechter die op de stoel van de wetgever gaat zitten. Dit blijkt uit zijn reactie op een NRC-hoofdartikel, dat beweert dat de VVD met kritiek op de Urgenda-affaire te weinig partij kiest voor de burger en te veel voor de staat.

Teunissen: “Op welke burgers doelt de NRC? In een rechtsstaat mogen burgers zélf bepalen of door of namens hen wordt geprocedeerd, behalve als ze onmondig zijn. In de Urgendazaak is – zoals aanvaard door de HR – door een stichting namens alle ingezetenen geprocedeerd, maar zonder hun instemming. Dat is strijdig met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), maar dat vindt de NRC kennelijk geen probleem.” Hij ziet actiegroepen – geholpen door activistische rechters – die burgers met ‘verkeerde’ opvattingen corrigeren en de democratie onder curatele stellen. “Dit soort procedures kunnen bovendien leiden tot een-tweetjes: via de rechter kunnen politieke partijen zaken voor elkaar krijgen die ze niet door het parlement geregeld kunnen krijgen”.

Shell stelt dan ook – mijns inziens terecht – dat wanneer het concern zich aan de wetten en regels houdt die nationale overheden uitvaardigen, de claims van Milieudefensie c.s. onzinnig zijn. Houden de Nederlandse rechters hun rug recht of willen ze stiekem weer even op het regeringspluche zitten? Bijkomende vraag: kunnen activistische advocaten met een verdienmodel gebaseerd op subsidies en overheidsbijdragen bijvoorbeeld eens de regering voor de rechter slepen, omdat zij de mensenrechten (bescherming van leven en gezondheid) van ouderen in verzorgings- en verpleegtehuizen in Corona-tijd heeft geschonden?