Interview: Amerikaanse ambassadeur Hoekstra ziet anti-amerikanisme in kabinet-Rutte III

Teleurstellend,’ zegt de Amerikaanse ambassadeur Pete  Hoekstra over het rapport ‘Europese veiligheid: tijd voor nieuwe stappen’. 

6-7-2020

Maar dat is een eufemisme. De topdiplomaat is pijnlijk getroffen. Met verbittering constateert hij dat het rapport is bedoeld om de Verenigde Staten te beschadigen en president Donald Trump te beschimpen.

Het stuk is formeel een onafhankelijk advies aan de regering, maar diplomaat Pete Hoekstra ziet het als een bewijs voor een zeker anti-amerikanisme in het kabinet-Rutte. ‘Zo wordt er kennelijk gedacht in regeringskringen,’ constateert hij. ‘Op een zeker ogenblik vertrekken we naar elders, omdat we hier niet meer welkom zijn.’

Het rapport van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) stelt dat Nederland niet langer op de Verenigde Staten kan vertrouwen en zich daarom militair moet aansluiten bij Frankrijk en Duitsland. Den Haag – altijd een trouwe NAVO-bondgenoot – moet volgens het rapport overschakelen naar een Europese Defensie Unie.

Elsevier Weekblad spreekt over het rapport met ambassadeur Hoekstra tijdens diens bezoek aan het Amerikaanse detachement op vliegbasis Volkel. Dit is niet zonder betekenis: Volkel geldt als een cruciale schakel in de verdediging van Nederland en het NAVO-territoir.

De Koninklijke Luchtmacht ontvangt Hoekstra als eregast. Een F-16 wordt uit de hangar gereden en dat is niet de eerste de beste. Het is het toestel met staartnummer J-063: vanuit deze ‘Fighting Falcon’ schoot een Nederlandse piloot tijdens de Kosovo-oorlog in 1999 een Servische Mig-29 uit de lucht. Ambassadeur Hoekstra mag even plaatsnemen in de cockpit.

4th of July-viering

Hoekstra spreekt het Amerikaanse militaire personeel toe en geniet van een barbecue om de Amerikaanse nationale feestdag 4th of July te vieren. ‘Nederlanders zijn heel erg goed in de dingen die ze doen,’ zegt hij over de militaire inspanning van het gastland. ‘Maar het probleem is: ze doen te weinig.’

Lees ook over het AIV-rapport: Europees leger? Den Haag gaat over de levens van Nederlandse militairen

Maar zelfs dat is een te optimistische voorstelling van zaken, want enkele dagen eerder verscheen rapport 112 van de Adviesraad  Internationale Vraagstukken waarin met zoveel woorden staat dat Nederland niet langer van de Amerikanen op aan kan. De trans-Atlantische oriëntatie kan vervallen. Nederland moet zijn defensie Europeaniseren.

Hoekstra vindt het onbegrijpelijk: ‘De NAVO heeft zeventig jaar prima gefunctioneerd. Zoek naar een goed voorbeeld van internationale samenwerking en tussen al die multilaterale organisaties is alleen de NAVO echt succesvol. De Europeanen profiteerden daar het meest van. De NAVO immers, bewaakte het continent, zorgde ervoor dat de Berlijnse Muur omviel en de Koude Oorlog werd gewonnen. De NAVO werkt nog altijd goed. Waarom stelt Nederland dat ter discussie? Erg  teleurstellend.’

Hoekstra: ‘Het rapport van de AIV karakteriseert de NAVO en de Verenigde Staten vanuit een kwaadaardige mentaliteit. In het rapport wordt president Donald Trump persoonlijk aangevallen. Ze verwijten de president dat hij geen belang stelt in de Europese veiligheid. Waar halen ze het vandaan?! President Trump probeert de NAVO sterker te maken. Misschien doet hij dat op een nogal botte manier, maar in feite wil hij de Europese landen uitdagen om met de Verenigde Staten op te trekken. Wij bevestigden onze verplichtingen aan artikel 5: een aanval op één is een aanval op ons allen. Wij investeren extra in de NAVO. En dan wordt de naam van onze president door het slijk gehaald.’

EW: Is het rapport een belediging voor de Verenigde Staten?

Pete Hoekstra: ‘Het rapport is verkeerd. De opstellers schrijven met zoveel woorden: “De Amerikaanse president geeft niks om Europa.” Het tegendeel is het geval. De president besteedde veel tijd om de Europese landen meer in de NAVO te laten investeren. Ik was bij de ontmoetingen van de president met uw premier Mark Rutte in het Witte Huis. De president was toen helder en zei dat Nederland zijn verplichtingen tegenover de NAVO moet nakomen door extra te investeren in defensie. Rutte zegde dat toe, maar ik constateer dat hij géén concrete stappen zet. En dan wordt uitgerekend vanuit Nederland president Trump aangevallen, terwijl hij de leider is van het land dat significant meer investeert in militaire capaciteiten dan de norm van 2 procent. In feite betalen de Verenigde Staten de tekortkomingen van de Europese lidstaten. Daarom is het verwijt van de AIV totaal misplaatst.’

EW: Het rapport veronderstelt dat de Verenigde Staten niet langer leider van de vrije wereld zijn. Wat vindt u daarvan?

Hoekstra: ‘Ja, dan komen ze met het voorbeeld van de COVID-19 pandemie.’ (President Trump wordt verweten dat hij geen internationale regie in handen nam bij de bestrijding van het virus).

Joris Voorhoeve, en de andere opstellers van het gewraakte De Adviesraad Internationale Vraagstukken is een onafhankelijk adviescollege van het kabinet. Het door  ambassadeur Hoekstra gewraakte rapport over de Europese defensie is opgesteld op verzoek van het kabinet, naar aanleiding van de D66/PvdA-motie. De opstellers waren: Joris Voorhoeve, voormalig ambtenaar Lo Casteleijn
rapport

De Adviesraad Internationale Vraagstukken is een onafhankelijk adviescollege van het kabinet. Het door  ambassadeur Hoekstra gewraakte rapport over de Europese defensie is opgesteld op verzoek van het kabinet, naar aanleiding van de D66/PvdA-motie. De opstellers waren: Joris Voorhoeve, voormalig ambtenaar Lo Casteleijn van het ministerie van  Defensie, docent Europese Studies Hylke Dijkstra (Maastricht), oud-topdiplomaat Ed Kronenburg, de Leidse politiek filosoof Luuk van Middelaar (VVD) en defensiedeskundige Dick Zandee van Instituut Clingendael.

Ambassadeur Hoekstra verwerpt de gedachtegang: ‘Kort na de Tweede Wereldoorlog was het   nationaal inkomen van de Verenigde Staten net zo groot als dat van de rest van de wereld. Dat is nu al lang niet meer zo. Het Amerikaanse nationaal inkomen is nu ongeveer zo groot als dat van de Europese Unie. Wij zien dat niet als een teken van Amerikaans verval. Voor ons is het juist positief. Onze na-oorlogse strategie was niet gericht op het domineren van de wereld. Wij wilden samenwerken met Europese bondgenoten, opdat zij hun economie konden herstellen, hun landen konden opbouwen en hun strijdkrachten op peil konden brengen. Gezamenlijk zouden wij de norm worden. Niet alleen de Verenigde Staten, maar de Verenigde Staten met Nederland, met Duitsland, met de rest van Europa. Wij zouden samen de norm stellen voor de vrije wereld, voor democratie, voor mensenrechten. De Verenigde Staten waren bereid – kijk naar het Marshallplan en allerlei handelsovereenkomsten – om met onze Europese en Aziatische bondgenoten een vrije wereld op te bouwen. Nu lees ik in dit rapport dat Nederland van koers wil wijzigen en niet meer met Amerika wil samenwerken. Het antwoord op de dreiging vanuit China en Rusland mag niet langer van de NAVO komen, maar van Europa, dat zogenaamd een eigen weg moet kiezen. Niet langer met de Verenigde Staten, maar zonder de Verenigde Staten. Ik vind dat onbegrijpelijk.

‘De Verenigde Staten en Europa kunnen veel meer impact hebben in de wereld als we besluiten om te blijven samenwerken. Als Nederland – na zeventig jaar – besluit om daarmee te stoppen, is dat buitengewoon jammer. Toch roept het rapport daartoe op. In plaats van de krachten te bundelen, zaait het rapport twijfel en ondermijnt het de westerse alliantie. Als ik naar dit rapport kijk, zie ik een groot aantal eurocentrische mensen die met elkaar in de weer zijn en de dialoog met de Verenigde Staten uit de weg gaan. Dit is het geluid van Europeanen die met Europeanen praten over hun favoriete onderwerp: het beschimpen van de Verenigde Staten. De opstellers spraken met de Duitse ambassadeur, de Franse ambassadeur, de Britse ambassadeur, maar ze spraken niet met mij. Ze zochten geen enkel contact en dat bewijst met welke mentaliteit ze aan dit rapport begonnen.’

EW: Neemt u dit rapport serieus? Het is een advies van niet de geringste deskundigen. Hoofdauteur is oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve (D66, voorheen VVD). Hij werkte onder voorzitterschap van voormalig NAVO-chef Jaap de Hoop Scheffer.

Hoekstra: ‘Ja, zeker. Ik ben er ook zeker van dat ze functionarissen uit de huidige regering consulteerden. Dat schrijven ze niet, maar in het kleine Nederland kent iedereen elkaar en praat iedereen met elkaar. Dit rapport weerspiegelt de opvattingen van het kabinet-Rutte. Het is geschreven door gerespecteerde deskundigen die nogal sterk verweven zijn met de regering.’

Kritiek op ‘America First’ 

Het rapport ziet de Amerikaanse desinteresse in Europa toenemen. Een letterlijke passage: ‘De afgelopen drie jaar is die ontwikkeling versneld door Amerikaanse buitenlandpolitiek ten dienste van eigen macht en welvaart (‘America First’) en met een sterke focus op grootmacht-rivaliteit, vooral met China, maar ook met Rusland. Terwijl het Amerikaanse buitenlandbeleid vanouds een spanning vertoont tussen een machts-realistische en een moreel-idealistische benadering, is die balans onder president Trump geheel naar de eerste zijde doorgeslagen. Dit is van grote invloed op de internationale verhoudingen. Waar Washington vroeger in geval van internationale crises de leiding nam, is daarvan thans geen sprake meer. De huidige crisis rond COVID-19 is daarvan een voorbeeld. De VS bemoeien zich voorts steeds minder met de ontwikkelingen in Syrië, Libië en Afghanistan en keren zich af van de multilaterale instellingen en van multilaterale wapenbeheersing. Eerdere Amerikaanse presidenten drongen stelselmatig bij de Europese bondgenoten aan op een groter Europees aandeel in de verdediging van Europa. President Trump doet dat eveneens maar legt tegelijkertijd weinig belangstelling voor de Europese veiligheidsvraagstukken aan de dag. Recent werd zonder veel overleg een forse vermindering aangekondigd van het aantal Amerikaanse troepen in Duitsland (van 34.500 naar 25.000). Noodzakelijke stappen tussen Rusland en de VS tot wederzijdse vermindering van kernwapens blijven achterwege. De huidige houding in Washington van terugtrekking uit Europa en zelfs het opzoeken van internationaal isolement, is naar het oordeel van de AIV schadelijk voor de positie van het Westen als geheel.’

EW: Hebt u contact gehad met premier Rutte over dit rapport, of met minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok?

Hoekstra:  ‘Nee, het rapport is net uit. Ik ben benieuwd hoe het kabinet met dit rapport omgaat. Ik hoop dat het op de trans-Atlantische band blijft vertrouwen.’

EW: Met AIV-voorzitter Jaap de Hoop Scheffer?

Hoekstra: ‘We proberen een ontmoeting met hem te organiseren. Maar op dit moment heeft dat weinig zin, want het rapport is klaar. Hij kan nog een mening geven over het rapport, maar dat maakt niks meer uit. De Hoop Scheffer is altijd erg hoffelijk, dus als ik hem om een gesprek vraag, dan komt zo’n gesprek er. Maar het rapport ligt er. En het geeft de Amerikanen een helder inzicht in het ware denken van de Nederlanders over de trans-Atlantische relatie.’

EW: Wat zal de impact van het rapport zijn? Zullen de Verenigde Staten een andere houding aannemen? Iets in de trant van: graag of niet. Als Nederland strategisch autonoom wil zijn, hoeft het niet meer op Amerika te rekenen?

Hoekstra: ‘Wij waarschuwen niet. Wij dreigen niet. Wij maken altijd duidelijk dat Europese landen over hun eigen toekomst beslissen. Maar Amerika ziet in dit rapport het signaal dat Europa de trans-Atlantische relatie wil wijzigen. Dat Nederland de rol van de NAVO wil beperken. Dat Nederland, Duitsland en Frankrijk een Europese militaire samenwerking beogen en dat de Verenigde Staten daar niet meer bij horen. Het is niet Amerika die de NAVO ter discussie stelt, het zijn landen als Nederland, Frankrijk en Duitsland die zich van het bondgenootschap met de Verenigde Staten verwijderen.’

EW: Hoe bedreigend, hoe schadelijk is dit AIV-rapport voor de NAVO?

Hoekstra: ‘Vraag dat maar aan Jaap de Hoop Scheffer.’ Hoekstra laat een stilte vallen: ‘Dit rapport wil de NAVO vervangen door een alternatieve structuur. En dit is niet het enige wat speelt. Er is ook PESCO. (Een militaire samenwerking tussen 25 EU-lidstaten, red.). De bedoeling hiervan is de Verenigde Staten en Canada te weren bij het sluiten van defensiecontracten. Onlangs tekende Nederland een regeling die het Amerikaanse en Canadese bedrijven moeilijker maakt om hier militaire orders te verwerven. Dat is dan het antwoord op alle Amerikaanse inspanningen om wapensystemen binnen de NAVO “interoperationeel” te maken, zodat de beste leverancier tegen de scherpste prijs de goede spullen kan leveren. Nederland heeft nu helaas besloten tot Europees protectionisme. Niet-Europeanen mogen niet meer leveren, omdat Europese bedrijven beschermd moeten worden.’

EW: Ziet u in de Nederlandse houding een zeker anti-amerikanisme opleven?

Hoekstra: ‘Ja.’

EW: Het rapport zegt te streven naar Europees gecoördineerde wapenaankopen. Onder de huidige omstandigheden zou Nederland dus Franse Rafale-jachtvliegtuigen kopen in plaats van Amerikaanse F-35’s.

Hoekstra: ‘Dat is het idee, ja.’

EW: Wat zijn daarvan de militaire gevolgen? Bijvoorbeeld de Koninklijke Luchtmacht had altijd voordeel bij Amerikaans materieel, want daardoor was het “plug and play” met de US Air Force. Voorziet u dat de Nederlandse krijgsmacht straks verstoken blijft van Amerikaanse ondersteuning met inlichtingen, radarbeveiliging, satellietsystemen?

Hoekstra: ‘NAVO-landen moeten tegen de beste prijs de beste spullen kopen. Soms winnen Amerikaanse bedrijven het contract, dan weer winnen Europese bedrijven. Militaire capaciteiten moeten interoperationeel zijn. Amerikaanse en Europese strijdkrachten moeten in staat zijn tot “plug and play”. Maar PESCO leidt ertoe dat Amerikaanse wapensystemen en Europese wapensystemen straks niet op elkaar aansluiten. Dat is een onwenselijk resultaat.’

Lees ook: Landen hebben belangen, geen vrienden

Hoekstra zegt dat hij niet voor het puur zakelijke belang van de Amerikaanse industrie pleit. ‘Het is net als met onze bedenkingen tegen de 5G-technologie van het Chinese bedrijf Huawei. Wij vinden dat westerse landen geen veiligheidsrisico moeten lopen en een Chinese achterdeur in hun systemen moeten uitsluiten. Ze hoeven geen Amerikaanse systemen te kopen, want met deze technologie lopen wij niet voorop. Nee, wij ondersteunen juist een keuze voor het Finse Nokia, het Zweedse Ericsson of het Zuid-Koreaanse Samsung. Dat vinden we allemaal prima, zolang onze bondgenoten maar geen 5G-infrastructuur laten aanleggen door het Chinese Huawei. Wij Amerikanen werpen dus geen blokkades op voor Europese technologie, maar het Europese PESCO doet dat juist wel.’

EW: Is de Nederlandse publieke opinie naïef? Uw president kondigt aan troepen uit Duitsland terug te trekken. Veel Nederlanders beschouwen dat als een ruzie tussen Donald Trump en de Duitse bondskanselier Angela Merkel zonder te beseffen dat het ook de Nederlandse veiligheid raakt.

Hoekstra: ‘Ik wil de publieke opinie in dit land niet karakteriseren. We weten ook nog niet waar de Amerikaanse troepen straks naartoe gaan. Misschien gaan ze terug naar de Verenigde Staten. Misschien gaan ze naar Polen. Ze blijven alleen niet in Duitsland, omdat Berlijn niet in de NAVO investeert. De Nederlandse regering beweerde plechtig te willen investeren in de NAVO, maar het plan om dat daadwerkelijk te doen, heb ik nog altijd niet gezien. Landen als Polen en Hongarije daarentegen versterken hun militaire capaciteiten en azen op integratie met Amerikaanse systemen. Tot op dit moment voelt Amerika een verplichting tegenover alle Europese NAVO-lidstaten. Maar op een zeker ogenblik verandert dat, omdat we moeten constateren dat we in sommige landen niet meer welkom zijn. Dan vertrekken we naar elders, omdat de samenwerking daar beter uitpakt dan in landen als Duitsland of Nederland.’

EW: Bent u teleurgesteld in het kabinet-Rutte? De belofte om te voldoen aan de 2 procent NAVO-norm werd feitelijk op de lange baan geschoven.

Hoekstra: ‘We zijn teleurgesteld. Er is geen beweging richting die 2 procent. Het kabinet-Rutte heeft heel veel goede dingen gezegd over de norm van 2 procent. Maar de ministers hebben concrete stappen nagelaten. Het AIV-rapport is misschien niet letterlijk de visie van het Nederlandse kabinet, maar in veel opzichten weerspiegelt het toch de afstandelijke houding van deze regering tegenover de NAVO en de Verenigde Staten.’

ELSEVIER