Wie trekt eindelijk de stekker uit de NPO?

Een publiek omroepbestel is net zo vreemd als een publiek dagbladen- of een publiek tijdschriftenbestel. Laten we er dus mee stoppen, betoogt Roelof Bouwman.

26-5-2020

Dankzij de psychologie weten we dat mensen het vermogen hebben om te wennen aan de meest bizarre zaken. Het instituut dat daarvan de afgelopen decennia misschien wel het meest heeft geprofiteerd, is het publieke omroepbestel.

Ruim een eeuw geleden eerste radio-uitzending in Nederland

Roelof Bouwman is historicus en journalist. Hij schrijft wekelijks over politiek, geschiedenis en media.

Het begon allemaal, zoals bekend, met de legendarische Haagse ingenieur en fabrikant Hanso Henricus Schotanus à Steringa Idzerda. Op 6 november 1919 verzorgde hij – met een zender van eigen makelij – Neerlands eerste radio-uitzending.

Niet iedereen was enthousiast over de nieuwe vinding. Dat gold vooral voor de politieke en godsdienstige elites die destijds in Nederland de lakens uitdeelden. Radio-uitzendingen, zo werd gevreesd, konden wel eens leiden tot zedenverwildering, zeker als er dansmuziek door de ether zou schallen.

Bovendien bestond het levensgrote risico dat de eigen protestantse, katholieke, socialistische of liberale achterban via de radio zou worden geconfronteerd met de opvattingen van ‘andersdenkenden’. Om nog maar te zwijgen van het gevaar dat polemische redenaars de relaties met bevriende staatshoofden zouden kunnen verstoren.

Een speciaal ‘Radioreglement’ in mei 1930

Beheersing en controle leken derhalve dringend gewenst. In een speciaal Radioreglement kwam het in mei 1930 zwart op wit te staan: voor een zendmachtiging kwamen alleen organisaties in aanmerking die konden aantonen ‘dat zij in zoodanige mate gericht zijn op de bevrediging van de in het volk levende culturele of godsdienstige behoeften, dat hare uitzendingen uit dien hoofde geacht kunnen worden van algemeen nut te zijn’.

Lees ook dit commentaar van Ron Kosterman over de publieke omroep: een gebed zonder einde

Vijf organisaties voldeden aan die eis. Ze werden verdeeld over een christelijke zender (KRO en NCRV) en een niet-christelijke zender (AVRO en VARA, aangevuld met de kleine VPRO).

Toen Nederland in de jaren zestig afscheid begon te nemen van de verzuiling, vervielen feitelijk de grondslagen waarop ons omroepbestel rustte. Maar met de gevestigde belangen van de Hilversumse omroepen en hun warme contacten met geestverwanten op het Binnenhof viel, zo bleek al snel, niet te spotten.

Concurrenten in de ether werden een kopje kleiner gemaakt

En dus werden concurrenten in de ether met behulp van politiek Den Haag eenvoudigweg een kopje kleiner gemaakt, ook als ze hogere kijk- of luistercijfers scoorden dan de omroepen uit Hilversum. Het overkwam in 1964 TV-Noordzee en in 1974 de populaire popzenders Radio Noordzee en Radio Veronica.

Toen eind jaren tachtig duidelijk werd dat onze nationale regelgeving ter ‘bescherming’ van de ether tegen (commerciële) buitenstaanders overruled zou worden door nieuwe regelgeving uit Europa, was er voor Hilversum en Den Haag geen houden meer aan. Er kwamen nieuwe zenders als RTL, SBS, Radio 538 en Sky Radio. Het publiek vond het prachtig.

Goed nieuws, zou je zeggen. Kennelijk voorzagen de nieuwe aanbieders in een behoefte waarin (dus) niet langer hoefde te worden voorzien door de voornamelijk uit de staatskas gefinancierde publieke omroepverenigingen. Tel uit je winst.

Lees ook deze blog van Constanteyn Roelofs: Publieke omroep had vroeger geen bokaal nodig om divers te zijn

Maar de reacties op het Binnenhof waren in meerderheid totaal anders. Dat de nieuwe commerciële zenders zoveel publiek trokken, werd juist beschouwd als een aanwijzing dat het publieke omroepbestel versterkt diende te worden – anders was de concurrentie met de commerciëlen niet vol te houden. ‘Hilversum’ transformeerde zo tot een doel in zichzelf.

Geen publiek dagbladen- of een publiek tijdschriftenbestel

Intussen werd het oudste argument tegen ons publieke omroepbestel onlangs negentig jaar – net zo oud als het bestel zelf. Dat de regering niet beschikt over een grote voorraad blanco papier die gratis wordt verstrekt aan particuliere ‘persverenigingen’ die voldoende ‘leden’ hebben om een dagblad of een tijdschrift uit te mogen geven, vinden we heel vanzelfsprekend. En dus zou het net zo vanzelfsprekend moeten zijn dat de regering zich eveneens onthoudt van het verstrekken van gratis zendtijd aan particuliere omroepverenigingen.

Anders gezegd: een publiek omroepbestel is in de grond van de zaak net zo mesjogge als een publiek dagbladen- of een publiek tijdschriftenbestel. Wanneer gaan we er eindelijk mee stoppen?

ELSEVIER