Eelke van Ark 30-5-2020
Aan de capaciteit kan het niet liggen: van de ruim 17.000 beschikbare testen blijven er de afgelopen weken elke dag zeker 12.000 onbenut. De GGD-en houden zich bovendien in de praktijk soms strenger aan de richtlijn dan nodig. Dit blijkt in strijd met het advies van het European Centre for Disease Control (ECDC).
‘We gaan deze patiënt niet testen op corona’, zegt de GGD-medewerker tegen een huisarts uit het midden van het land die een van haar patiënten heeft doorverwezen voor een Covid-19 test. ‘Waarom niet?’, vraagt ze. ‘Volgens ons heeft het in dit geval te weinig relevantie om een test uit te voeren,’ luidt het antwoord aan de andere kant van de lijn. De huisarts somt, in een poging haar patiënt alsnog getest te krijgen, nog eens de medische en praktische redenen op waarom dit volgens haar wel degelijk nodig is. Maar de medewerker blijft onvermurwbaar, zonder daar verder een reden voor te geven. De huisarts dringt aan op overleg met de GGD-arts, maar die krijgt ze niet te spreken. Discussie gesloten.
‘Dit is het probleem,’ zegt de huisarts, die niet met naam genoemd wil worden in dit artikel tegen Follow the Money. We noemen haar in dit verhaal bij een fictieve naam: ‘huisarts Jansen’. Ze verzucht: ‘Je loopt tegen een muur bij de GGD, Het is me tot nu toe niet één keer gelukt om daar een test gedaan te krijgen. Zelfs toen ik zelf klachten had ging het uiterst moeizaam. En een collega van me kon zelfs helemaal geen test krijgen toen hij ziek werd.’
Follow the Money sprak met meerdere huisartsen, waaronder secretaris Lammert Hoeve van de Vereniging Praktijkhoudende Huisartsen. Internationale cijfers laten namelijk zien dat Nederland relatief weinig coronatesten uitvoert. Wat is de reden hiervoor?
Alle huisartsen herkennen uit eigen ervaring of vanuit verhalen van collega’s de moeite die het kost om iemand te laten testen via de GGD. Ook nu de testmogelijkheden formeel verruimd zijn voor allerlei doelgroepen.
Vergeleken met andere Europese landen scoort Nederland opvallend laag in het aantal uitgevoerde coronatesten per hoofd van de bevolking. Ook is er sinds de verruimingen van het testbeleid – eerst voor zorgpersoneel en later ook voor andere beroepsgroepen – geen stijgende lijn te ontdekken in het gemiddelde aantal testen per dag. Dagelijks blijven steevast meer dan tienduizend testen ongebruikt.
De cijfers en verhalen rijmen niet met het ruimhartige testbeleid dat minister Hugo de Jonge voorstaat. ‘Testen, traceren, isoleren en rapporteren, dat is cruciaal,’ zei de minister in zijn persconferentie van 18 mei nog. ‘Daarom is het nu al de afspraak om je bij klachten direct te laten testen, als je bij de groepen hoort die zijn toegelaten tot het testbeleid.’ Deze week liet De Jonge weten dat per 1 juni inderdaad iedereen met klachten zich kan laten testen via de GGD. Dat is geen vrijblijvend advies, benadrukte de minister al op 18 mei. ‘Zo voorkomen we immers verdere verspreiding.’
Gemiddeld 4429 testen per dag
Het belang van testen staat dus duidelijk op de kaart en de capaciteit is er. Toch laten de cijfers vooral zien hoe zuinig Nederland omspringt met het testen.Hoewel er volgens minister Hugo de Jonge al weken meer dan 17.000 – en vanaf 1 juni zelfs rond de 30.000 – testen per dag beschikbaar zijn, worden er volgens de cijfers van het RIVM de afgelopen weken in werkelijkheid slechts tussen de 4000 en 6000 testen per dag uitgevoerd. Sinds 11 mei worden er gemiddeld per dag ongeveer 4429 coronatesten uitgevoerd. Een stijgende lijn is nog niet te ontdekken in die cijfers, hoewel sinds 6 mei naast zorgmedewerkers steeds meer beroepsgroepen zich konden laten testen op corona, ook bij milde klachten. Vanaf maandagochtend kunnen mensen met milde klachten zich melden via een landelijk telefoonnummer. Zij komen dan in aanmerking voor een keelneustest, die moet vaststellen of zij het coronavirus onder de leden hebben.
GEMIDDELD AANTAL TESTEN IN NEDERLAND PER DAG
Week 16: 5729
Week 17: 5485
Week 18: 4116
Week 19: 4117
Week 20: 4620
Week 21: 3990
Week 22 (t/m 27 mei): 4925
bron: Virologische dagstaten RIVM, publicatiedatum 28 mei)
Dat verklaart echter niet waarom Nederland in de internationale cijfers over coronatesten per land fors achterblijft bij andere Europese landen. Waar buurlanden Duitsland en België respectievelijk ruim 47 en 55 testen uitvoeren per 1000 inwoners, ligt dat aantal in Nederland op 19,58 – nog niet de helft dus. We zitten daarmee zelfs onder het niveau van Polen (21,79) en Roemenië (20,05). Alleen Frankrijk test minder (12,73). De meeste landen voeren echter veel meer testen uit dan Nederland.
‘De cijfers zijn waarschijnlijk niet vergelijkbaar tot we op 1 juni iedereen testen,’ zegt de RIVM-woordvoerder daarover. ‘En we weten ook niet wat het testbeleid in die andere landen is,’ voegt ze eraan toe. ‘Mogelijk zit daar de reden voor het verschil in.’
Dat testbeleid wijkt in veel landen inderdaad af van het Nederlandse. De opvallendste verschillen zijn dat andere landen al weken de mogelijkheid bieden om alle inwoners met klachten te testen. Bovendien nemen deze landen ook het testen van bepaalde risicogroepen op zonder dat die klachten hebben. Zo schrijft de richtlijn in België bijvoorbeeld voor dat mensen die dichtbij een coronapatiënt staan en zelf bijvoorbeeld in de zorg werken, in aanmerking komen voor een test. Wanneer de capaciteit het toelaat, geldt dat ook voor alle nieuwe ziekenhuispatiënten en bewoners van instellingen.
Geen symptomen, geen test
Volgens de richtlijn van het RIVM is de coronatest in Nederland in principe alleen bedoeld voor mensen met klachten. Het RIVM, en in navolging daarvan de GGD-en, hanteren het standpunt dat het geen of weinig zin heeft om bij personen zonder klachten een coronatest af te nemen. ‘Vooralsnog lijken besmettingen door asymptomatische dragers van het virus ook niet zo’n grote rol te spelen in de verspreiding van Covid-19,’ zegt een woordvoerder van het RIVM. ‘Maar als er verandering komt in de stand van het onderzoek passen wij ons beleid daar natuurlijk op aan.’
Sommige studies suggereren dat besmetting door mensen met Covid-19 zonder symptomen niet zo makkelijk plaatsvindt. Onlangs liet een Chinese studie zien dat van de 455 mensen, die in contact kwamen met een asymptomatische coronapatiënt, niemand het virus opliep.
Daartegenover staat onderzoek waaruit blijkt dat mensen zonder symptomen de ziekte wel degelijk overbrengen op anderen. Een uitgebreide studie door wetenschappers van de universiteit van Padua en het Imperial College in Londen naar de verspreiding van corona in het Italiaanse dorpje Vo, liet zien dat ruim 40 procent van de patiënten in het geheel geen klachten had. Deze asymptomatische coronapatiënten waren wel in staat het virus door te geven. Niet alleen verschilde de virale lading bij deze patiënten niet veel van mensen met symptomen, er werd ook aangetoond dat er daadwerkelijk besmettingen plaatsvonden. Die besmettingen waren niet anders te verklaren dan door het contact van de nieuwe patiënten met asymptomatische huisgenoten die al eerder positief getest waren, zoals te zien was in Nieuwsuur.
Dan maar klachten fingeren
In de praktijk blijkt het soms erg belangrijk om mensen zonder symptomen te kunnen testen, bijvoorbeeld in de zorg of zoals recent in een aantal slachthuizen. Toen afgelopen week opnieuw corona uitbrak in het St Jansdal ziekenhuis in Harderwijk, besloot het ziekenhuisbestuur om delen van het personeel uitgebreid te testen op het virus en ook de patiënten te screenen. In de tussentijd ging het ziekenhuis grotendeels op slot. Het kan pas weer open afhankelijk van de screening van patiënten en personeel.
Het St Jansdal heeft voor deze testen de GGD niet nodig: het ziekenhuis kan dat namelijk zelf regelen. Dat ligt anders bij een heleboel zorginstellingen die geen laboratorium tot hun beschikking hebben. In het Friese dorp Menaldum brak eind april corona uit onder cliënten en medewerkers van zorginstelling Palet van de Kwadrant Groep. Toen in de eerste week van mei de derde medewerker positief getest werd, besloot huisarts Ester Doeglas dat het hele team van Palet – bestaande uit vijftien medewerkers – getest moest worden.
Dat ging niet zomaar. ‘Dat heb ik voor de helsdeuren moeten wegslepen,’ zei Doeglas tegenover de Leeuwarder Courant, die de zaak ontdekte en er een uitgebreid artikel over publiceerde. De GGD bleek niet bereid om medewerkers zonder symptomen te testen. Daarop gaf huisarts Doeglas de zorgwerkers de instructie om dan maar klachten te fingeren. Op 10 mei werden ze uiteindelijk allemaal getest: twee van de medewerkers zonder symptomen bleken besmet. Die besmettingen waren niet gevonden als de huisarts de GGD niet om de tuin geleid had.
‘Ik vind het heel dapper van collega Doeglas,’ zegt huisarts Jansen, uit het begin van dit verhaal, ‘en ik snap ook heel goed waarom ze die keuze gemaakt heeft. Dit onderstreept ook precies waar het misgaat bij de GGD.’
Er zijn mensen die niet binnen de richtlijn vallen en van wie het toch van belang is om te weten of ze corona hebben
‘Het is het krampachtig vasthouden van de richtlijn of aan bepaalde symptomen, ook als wij als huisartsen goede redenen hebben om in zo’n geval toch te testen. Ik begrijp heel goed dat niet iedereen zonder meer een test krijgt. Er zijn wel mensen die niet binnen die richtlijn vallen, van wie het toch van belang is om te weten of ze corona hebben. Die flexibiliteit lijkt nu te ontbreken.’
Hoe ver de richtlijn-trouw kan gaan, illustreert de gang van zaken rondom één van de ‘coronaspugers’. Na zijn arrestatie moest de man getest worden op het virus. De GGD wilde dat niet zelf doen. Huisarts Hans Burggraaf uit Weesp werd vervolgens door de gezondheidsdienst benaderd met het verzoek de coronaspuger te testen op zijn eigen testlocatie. ‘Dat was uiteraard geen probleem,’ zegt Burggraaf tegen Follow the Money, ‘maar ik heb natuurlijk wel gevraagd waarom de GGD dat niet zelf deed. De man bleek niet binnen de richtlijn te vallen, want hij had geen klachten, was het antwoord.’
‘Zet testbeleid niet wijd open’
‘Ik kan me voorstellen dat de GGD in Friesland de thuiszorgmedewerkers in Menaldum niet wilde testen als ze geen klachten hadden,’ zegt hoofd Infectieziektebestrijding van de GGD Christian Hoebe, zelf GGD-arts in Zuid-Limburg. ‘De kans is namelijk klein dat iemand zonder klachten het virus draagt.’ Hoebe verwijst naar een onderzoek naar asymptomatische besmetting onder patiënten die een operatie moesten ondergaan. De resultaten zijn nog niet gepubliceerd, maar van die groep bleek ongeveer 1 procent corona onder de leden te hebben, bevestigt hoofd van de afdeling Medische Microbiologie, professor Menno de Jong.
Hoebes opvatting weerspiegelt de RIVM-richtlijn, die de GGD naleeft. Met goede redenen moet de GGD daar vanaf kunnen wijken, vindt Hoebe. Hij wijst erop dat dat ook gebeurt. ‘Ik vind niet dat we het testbeleid wijd open moeten zetten voor mensen zonder symptomen, dan verspil je die testen. In het geval van Menaldum was er sprake van een cluster en zou je ook kunnen zeggen dat er een goede reden was om die medewerkers wel te testen. Het is 50/50, doe je het wel of doe je het niet? Je ziet hier dat de huisarts in kwestie eigenlijk op de stoel van de GGD is gaan zitten.’
Hij noemt het besluit om alle bewoners van het AZC in Sneek te testen nadat er een aantal besmettingen werd geconstateerd, als voorbeeld van hoe de medaille de andere kant op kan vallen. ‘Daar zijn we afgeweken van de richtlijn, onder meer omdat het vanwege de taalbarrière heel moeilijk was voor mensen om klachten aan te geven.’ Hoebe zegt dat ‘zijn’ GGD Zuid-Limburg de richtlijn tot nu toe ruimhartig interpreteert. ‘We hebben onder meer het initiatief genomen om op scholen te testen. Dat is ook in goede samenwerking met de huisartsen gebeurd.’
Een ‘coronaspuger’ zou volgens Hoebe volgens die redenatie ook getest moeten kunnen worden. ‘Agenten die bespuugd werden, mochten worden getest volgens de richtlijn. In de praktijk werd daar vaak toe overgegaan omdat een coronaspuger meestal niet meewerkt. Mocht dat wel zo zijn, dan had deze op indicatie van de GGD-arts zeker getest kunnen worden. ’
Europese richtlijn
Het European Centre for Disease Control heeft ook een testrichtlijn opgesteld als advies voor alle lidstaten. Hierin zijn expliciet scenario’s opgenomen voor het testen van mensen die geen symptomen vertonen. Tegenover Follow the Money laat het ECDC weten: ‘If resources allow, regular testing of asymptomatic residents and staff in long-term care facilities or such closed settings dealing with vulnerable groups is advised in the context of COVID19 transmission in the community due to the potential for outbreaks with high mortality in such settings.’
De ECDC-richtlijn voor het monitoren van de verspreiding van Covid-19 suggereert dat hoogrisico-contacten van besmette personen die in de zorg werken, getest moeten worden en dat bij voldoende capaciteit sowieso overwogen moet worden om alle hoogrisico-contacten te testen.
De ECDC heeft geen zeggenschap over hoe landen hun testbeleid invullen en beperkt zich tot het geven van advies. Het RIVM heeft dat advies tot nu toe nog niet overgenomen in haar richtlijn. Maar ook in de praktijk is de overcapaciteit van de afgelopen weken, op incidentele onderzoeken na, niet systematisch ingezet om te testen op zorgpersoneel of verpleeghuisbewoners zonder klachten. Waarom niet?
‘Dat heeft te maken met het steeds verder opschalen waar we de afgelopen maanden mee bezig zijn geweest,’ zegt een woordvoerder van het RIVM. ‘We gaan de snelweg op, maar we zitten nog op de invoegstrook, zeg maar. Je voegt niet met 30 kilometer per uur in. Daar zat ook een praktische component in: de GGD-en hebben ongelooflijk hard moeten werken aan die opschaling en aan het opzetten van bron- en contactonderzoek.’
Als de richtlijn door sommige GGD-en erg strikt wordt gehanteerd, valt er wellicht iets voor te zeggen om in die richtlijn, net als de ECDC doet, de mogelijkheid voor het testen van mensen zonder klachten in bepaalde situaties expliciet op te nemen. Het RIVM noch GGD-arts Hoebe zien daar heil in. ‘Er is ruimte voor de GGD-en om af te wijken van de richtlijn,’ aldus het RIVM. ‘Het is ook aan de GGD-en om daar invulling aan te geven.’
Dat de visie van de GGD weleens verschilt met die van de huisarts, zal er dus meestal toe leiden dat de GGD het laatste woord heeft. Christian Hoebe ziet de oplossing vooral in een goede samenwerking met huisartsen. ‘In Zuid-Limburg hebben we periodiek overleg met de huisartsen. Ik vind het belangrijk om met hen een goede samenwerking te onderhouden, omdat zij nog meer dan wij een vinger aan de pols hebben in de lokale samenleving.’
Dat de beslissing bij de GGD ligt, stemt huisarts Jansen niet optimistisch. ‘In feite gaat de GGD nu op mijn stoel zitten door te beslissen over patiënten die ik als behandelaar wil laten testen. Maar ik ben als arts verantwoordelijk voor die patiënt. Dat is normaal gesproken niet anders. Als ik vind dat mijn patiënt een soatest nodig heeft, dan heeft de GGD daar niets tegenin te brengen. Ik begrijp niet waarom dat nu anders zou moeten zijn.’
FOLLOW THE MONEY
0 reacties :
Een reactie posten