Duitse rechters doen uitspraak: bloedneus voor Brussel

 De ECB speelt een gevaarlijk spel, dat burgers uiteindelijk hun privé-bezit (banktegoed, pensioen) kan kosten.

16-5-2020

Duitse rechters doen uitspraak: bloedneus voor Brussel

Het Constitutionele Hof in Karlsruhe vindt het schuldenopkoopprogramma van de Europese Centrale Bank (ECB) buitensporig en niet genoeg onderbouwd. Het levert teveel politieke en sociale risico’s voor de bevolking op, bijvoorbeeld voor de pensioenen. De ECB krijgt drie maanden om het opkoopprogramma nader te verantwoorden. Lukt dat niet, dan mag Duitsland er niet langer aan meewerken (en met het opkomen van Europese schulden is véél Duits geld gemoeid).

Gevaarlijk spel

Dit is niet zomaar een relletje. Het kan uitdraaien op een regelrechte systeemcrisis voor de EU en de eurozone. Wat het Constitutioneel Hof (Bundesverfassungsgericht, BVG) eigenlijk zegt is dit: de ECB speelt een gevaarlijk spel, dat burgers uiteindelijk hun privé-bezit (banktegoed, pensioen) kan kosten. Het EU-lidmaatschap kan voor een nationale staat nooit de verplichting inhouden daaraan mee te doen.

Tanden

Het BVG is een gespecialiseerde Duitse rechterlijke instantie om wetten te toetsen aan de grondwet. Het wordt bemand door de beste juristen van het land. Nederland heeft zoiets niet, tot treurnis van veel rechtsgeleerden. Het degelijke Duitsland heeft het wel, en dit hoge gerechtshof laat nu op een – overigens heel beleefde – manier zijn tanden zien.

Inflatie

Wat is er namelijk aan de hand? Veel Europese landen, vooral in het zuiden, hebben een groot tekort op hun staatsbegroting. Daarom moeten ze lenen bij banken. Zulke leningen heten staatsobligaties. De ECB koopt die op – momenteel 20 miljard per maand – zodat de banken meer geld overhouden om uit te lenen aan burgers en bedrijven. Als die op hun beurt dat geld weer uitgeven en investeren, bloeit vanwege de ‘geldverruiming’ (lees: inflatie) de economie van dat land op. Dat is althans de theorie.

Buil

Op die staatsobligaties zit een rente. Omdat er een hele staat achter zit, zijn het – hoewel de rente niet zo hoog is – gewaardeerde waardepapieren, waaraan je je als belegger niet snel een buil valt. Het opkoopprogramma van de ECB draagt nog eens extra tot het laag houden van de rente bij, wat leuk is voor het land dat die obligaties heeft uitgegeven. Dat kan dan nog goedkoper bijlenen.

Bedelstaf

Deze jarenlange opkooppraktijk van de ECB heeft schuldenlanden met grote tekorten en staatsschulden uit de directe problemen geholpen. Maar – vinden landen die hun uitgaven beter onder controle houden – het beloont slecht gedrag. Het is als geld lenen aan een alcoholist. Als je dat te lang volhoudt, raak je op den duur zelf aan de bedelstaf. Of komt de deurwaarder – als je toevallig een en/of rekening met die alcoholist deelt – ook achter jou aan. Je hebt dan ook je schulden immers met hem gedeeld.

Monetair avontuur

Daarom zijn Noord-Europese EU-landen als Duitsland en Nederland steeds kritisch op dit ECB-beleid geweest. Duitsland in het bijzonder, vanwege zijn herinnering aan het inflatiespook van de jaren twintig: een nachtmerrie van honderd jaar geleden, maar nimmer vergeten. Het wil niet door de ECB meegesleept worden in een monetair avontuur. Deze spanning bestaat al jaren. Cultuur onder Vuur heeft het in Nederland op de agenda gezet, door al vanaf 2017 er met campagnes de aandacht op te vestigen hoezeer dit beleid direct en indirect Nederlandse banktegoeden en pensioenen in gevaar brengt.

Genegeerd en gecorrigeerd

Wat maakt de uitspraak van het BVG in Karlsruhe dan nu opeens zo explosief? De kwestie of het schuldenopkoopprogramma van de ECB haar mandaat niet te buiten ging, had het BVG zelf eerder al voorgelegd aan het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) in Luxemburg. En de EU-rechters vonden het handelen van de ECB wél verantwoord. En toch besluit het BVG – na kennis te hebben genomen van de Luxemburgse zienswijze – nu anders. De twee gerechten, het nationale Constitutioneel Hof van Duitsland en het EU-Hof staan nu dus lijnrecht tegenover elkaar. Anders gezegd: de rechters die toezicht houden op het nationale belang hebben de EU-rechters nadrukkelijk genegeerd en vervolgens ook nog eens gecorrigeerd.

Afwijkende uitspraken

Het HvJ-EU heeft op de Duitse uitspraak gereageerd met een superkorte en -koele mededeling van enkele regels. Die begint – grappig genoeg – met de stelling dat er a.) nimmer “commentaar gegeven” wordt op uitspraken van nationale gerechten, om dan onmiddellijk uit te varen dat b.) “in algemene zin” alleen het HvJ-EU bevoegd is uitspraken te doen of en in hoeverre de ECB haar mandaat te buiten gaat, c.) dat als nationale gerechten daarvan afwijkende uitspraken gaan doen dit “de eenheid van de juridische orde” alsook “de juridische veiligheid” van de EU in gevaar brengt en tenslotte d.) nationale gerechten verplicht zijn het EU-recht volledig te volgen.

Gedwongen

‘We geven geen commentaar, maar waar haal je de gore moed vandaan ons tegen te spreken?’ Zo zou je de boodschap van Luxemburg aan Karlsruhe kunnen samenvatten. De Duitse rechters zijn in hun uitspraak echter op deze kritiek vooruitgelopen en zetten in hun zorgvuldige en onderbouwde uitspraak van 77 pagina’s uiteen hoe zij als bewakers van de Duitse grondwet niettemin tot dit oordeel zijn moeten komen. Als Duitsland immers gedwongen wordt mee te doen aan acties van de ECB die de verplichtingen van het EU-lidmaatschap overschrijden, dan is het wel degelijk aan het Constitutioneel Hof daar uitspraak over te doen.

Ondiplomatieke bitsheid

De Europese Commissie kiest – niet verbazend – de zijde van het EU-Hof. “Het eindwoord wordt altijd in Luxemburg gesproken. Nergens anders”, liet EC-voorzitster Ursula von der Leyen weten. EU-wetgeving “gaat boven de nationale” en “uitspraken van het Hvj-EU zijn bindend voor alle nationale gerechten.” De ondiplomatieke bitsheid waarmee de EC zich uitlaat, zou de angst als achtergrond hebben dat landen als Polen en Hongarije – die bijvoorbeeld op hun eigen soevereiniteit staan als het gaat om het toelaten van (moslim)migranten – de uitspraak van het BVG ter rechtvaardiging van hun eigen positie zullen aangrijpen.

Barst in fundament

Wrijvingen en relletjes in de EU zijn gewoon. Maar dat een hoog gerechtshof van een belangrijke natiestaat in het belang van zijn burgers zich genoopt ziet de eenheid van de Europese rechtsorde te verbreken is uniek. Er springt een lelijke barst in het fundament van de EU en de eurozone, die bovendien mogelijk verder gaat uitgroeien. Voor Cultuur onder Vuur is het heuglijke nieuws dat de natiestaat zich niet hoeft te laten ringeloren door Brussel of de ECB, maar soevereiniteit kan terugpakken. Bij het knevelen van de nationale staten heeft Brussel voorlopig een lelijke bloedneus opgelopen.

Cultuur onder Vuur