14 april 2020 05:45
Het was in de loop van januari toen iemand tegen me zei: je moet je verdiepen in wat er in China gebeurt, in Wuhan, in dat dodelijke virus. "Doordenk de scenario's, de zwartste en vraag je af welke catastrofe ons mogelijk te wachten staat." Ik dacht erover na. Ik ben geen sinoloog, geen viroloog of epidemioloog, geen medisch expert en ook nog eens slecht in statistiek. Op grond van logica leek me dat Covid-19 inderdaad een wereldwijde ramp zou kúnnen veroorzaken. Het zou kunnen. Misschien ook niet. Geen flauw idee.
Ik was bezig met andere zaken, dingen die ik wél kon beïnvloeden. Ik werkte aan een verhaal over een 'zwarte lijst' bij de Belastingdienst en andere onderzoeksdossiers. Ik wilde focussen. Als ik m'n journalistieke aandacht teveel versnipper, loop ik vast. Want je ziet dingen pas als je ze doorhebt. Ik keek dus weg van het coronavirus. Te veel aan m'n hoofd.
De kans was 'klein' dat het virus Nederland zou bereiken, werd ons verzekerd.
Een gevoel van grote ongerustheid begon te woekeren toen iemand die ik hoog heb zitten me enkele weken later bezorgd appte: "Waarom stelt geen enkele serieuze journalist indringende vragen aan onze overheid over hoe Nederland zich voorbereidt?" Ik antwoordde: wellicht omdat journalisten niet logisch kunnen nadenken. En misschien geen paniek willen zaaien. En ging zelf door met waar ik mee bezig was.
De kans was 'klein' dat het virus Nederland zou bereiken, werd ons verzekerd. Nederland was 'goed voorbereid', stelde de toenmalig minister Bruno Bruins van Medische Zorg. Hij zei dat de overheid 'alert' was. We volgden de lijn van de wereldgezondheidsorganisatie, WHO. Evidence based-beleid. Geen paniek zaaien. Handelen op basis van wetenschappelijke kennis, op basis van wat vast staat. We doneerden aan de WHO, werden publiekelijk bedankt. We stuurden zelfs medische spullen naar China, onthulde de Volkskrant afgelopen weekeinde. Februari werd een verloren maand. Als er in Nederland besmettingen zouden worden vastgesteld, zouden daarná maatregelen worden genomen.
Nadat ik die tijdlijn had gemaakt, snapte ik er helemaal niets meer van: hoe was dit mogelijk?
Nederland hield zich aan de feiten en liep zo ook achter de feiten aan, reconstrueerde NRC Handelsblad al. In Europa dacht iedereen er klaar voor te zijn – nee, extra beschermingsmiddelen waren niet nodig, dachten de lidstaten, zo beschreef persbureau Reuters onlangs, onder het motto 'sleepwalking into coronacrisis'. Website Politico reconstrueerde dit weekeinde hoezeer de EU zich heeft laten verrassen, ondanks waarschuwingen, op meerdere momenten. Pas toen Italië het EU-noodmechanisme in werking stelde en met de rug tegen de muur om steun vroeg, kwam de aap uit de mouw: niemand was er écht klaar voor.
Waarom keek iedereen weg van de naderende catastrofe? Dachten we – ach, het is China? En daarna: ach, Italië? Om te snappen wat er wanneer misging, maakte ik de afgelopen dagen in een zonovergoten achtertuin een tijdlijn. Op basis van internationale mediaberichten en wetenschappelijke studies, RIVM-publicaties, Kamerbrieven, antwoorden op Kamervragen, de persconferenties na de ministerraad, alle persconferenties van de WHO, alle adviezen van de experts van onze regering, het Outbreak Management Team (OMT). Nadat ik die tijdlijn had gemaakt, snapte ik er helemaal niets meer van: hoe was dit mogelijk?
Maar wat vooral opvalt: de tekenen en de risico’s die genegeerd werden
Ja, er was dat afgewezen verzoek van Thierry Baudet, eind januari. Voor een Kamerdebat. Er was – begin februari – dat afgewezen verzoek van de PVV: regering, maak scenario's. Voor een lichte variant, een middenweg, en een zwart scenario. Niet nodig – de draaiboeken lagen klaar. Moties om vliegverkeer naar China aan banden te leggen werden afgewezen. Nederland als redelijkste jongetje van de klas; Nederland verzette zich – in lijn met de WHO – tegen dat soort restricties. En in Europa tegen landen die voorraden en productie van mondkapjes voor zichzelf begonnen op te eisen. Nederland zat op de WHO-lijn: de armste landen hadden hulp nodig. Landen met een gebrekkig zorgsysteem, zouden de zwakste schakel zijn en het virus niet kunnen uitroeien.
Maar wat vooral opvalt: de tekenen en de risico's die genegeerd werden. Al in januari is glashelder dat het virus van mens op mens wordt overdragen. Dan is uit een publicatie in The Lancet ook al duidelijk hoe ernstig het virus is – hoeveel mensen naar de ic zullen moeten, hoeveel mensen beademing nodig hebben. Als vervolgens blijkt dat er besmettingen zijn in bijvoorbeeld Thailand – waar geen direct verband met Wuhan kan worden gelegd… Als er indicaties zijn dat overdracht via kinderen toch mogelijk is. Als er signalen zijn dat het virus kan worden verspreid door mensen die nog níet ziek zijn – asymptomatisch, of presymptomatisch. Als er niets vaststaat over groepsimmuniteit… Heeft er dan intern echt helemaal niemand de alarmbel geluid? Of werd er niet geluisterd? Weggekeken?
We gingen dus gewoon carnaval vieren. We gingen naar de après-ski.
Het eerste advies van het OMT aan het kabinet, eind januari, klonk redelijk geruststellend. Het ging uit van de gedachte dat áls er een uitbraak in Nederland zou volgen, dat het beheersbaar zou zijn. Dat onze zorg het aan zou kunnen. Containment. Het virus de kop indrukken. Isoleren, testen, uitroeien. Klario. Weken volgden waarin er in Nederland de facto níets gebeurde. Papieren werkelijkheden. Kennelijk was er niemand die terugdacht aan de zwartste scenario's in de onderzoeken van de Veiligheidsregio's bij een pandemie waarvan iedere expert voorspelde dat-ie zou komen. Een overbelasting van de zorg en grote tekorten aan persoonlijke beschermingsmiddelen.
We gingen dus gewoon carnaval vieren. We gingen naar de après-ski. Nou ja, ik niet, maar 'we'. De Kamer ging met reces, ook het kabinet had krokusvakantie. Regeringspartij CDA stelt reeksen indringende schriftelijke Kamervragen; de VVD laat in de Telegraaf weten geïrriteerd te zijn over de publieke zorgen van het CDA. Als zoiets in de krant staat, weet je hoe hoog de zeeën achter de schermen zijn gegaan.
De toon slaat radicaal om.
In die dagen namen de alarmerende berichten dag in dag uit toe: eerst Iran en Korea. Italië. De verspreiding in Europa, het aantal doden, het afschuwelijke einde van mensen. Of we klaar zijn of niet zal het verschil maken tussen 1 of 100 gevallen, zegt de WHO op 27 februari: "We are at a decisive point." Het is de dag van de eerste besmetting in Nederland.
Een dag later, 28 februari, volgt het tweede OMT-advies. De toon slaat radicaal om. De experts kondigen aan dat voorbereidingen moeten worden getroffen voor mogelijk grote aantallen patiënten in Nederland. Tussen de regels door lees je dat de experts er eigenlijk al rekening mee houden dat inperking niet meer gaat lukken. En – impliciet - dat het beleid van testen, testen, testen in Nederland niet haalbaar zal blijken vanwege een 'wereldwijd tekort aan persoonlijke beschermingsmaterialen'. Eufemistisch stelt minister Bruins op 2 maart dat we ons moeten voorbereiden op 'een volgende stap', maar hij blíjft geruststellend.
Alle experts wisten toen: het virus waart al rond. Carnaval én de lange latten hebben ons genekt.
Nederland moest de strategie van 'containment' al verlaten, voordat we konden beginnen. Achteraf gezien is het nog ernstiger: ook dat tweede OMT-advies was eigenlijk al achterhaald, toen het werd gepubliceerd. Niet alleen was er het 'bombardement' aan Italië-besmettingen, vlak erna was er de besmetting van medewerkers van een ziekenhuis in Brabant en van een vrouw uit Gorinchem - zonder een Italië-link. Alle experts wisten toen wat de dodelijke conclusie moest zijn: het virus waart al rond. Carnaval én de lange latten hebben ons genekt.
Op 6 maart kwam het OMT weer bijeen. Lees vooral het addendum bij dat advies – gedateerd 8 maart - eens terug. Geen handen schudden. 'Sociale isolatie': twee meter afstand, 'social distancing,' zoals de WHO al weken propageerde, als hét recept, in combinatie met hygiëne – handen wassen.
'Daadkracht-in-slow-motion'
Weet u nog, die eerste persconferentie met Mark Rutte en Jaap van Dissel van het RIVM? Toen de premier de expert per ongeluk een hand gaf? Dat was maandag 9 maart. Het lijkt een eeuw geleden; het was het begin van 'daadkracht-in-slow-motion', zoals PVV-leider Wilders het later omschreef.
Hoe heeft het zo gruwelijk mis kunnen gaan? Alle aandacht gaat nu uit naar het oplossen van de crisis, maar we hebben antwoorden nodig. Om te leren. En om ons er - wellicht - mee te kunnen verzoenen. Er is geen enkele reden om hier te lang mee te wachten. Er is genoeg weggekeken, genegeerd, gedraald, gewacht.
0 reacties :
Een reactie posten