Voer geen socialisme in na de noodtoestand!

In een noodtoestand is voor velen de verleiding groot om de vrije, democratische staat te transformeren in een dictatuur. Afshin Ellian doet een oproep aan westerse leiders: voorkom dat het socialisme na de coronacrisis het nieuwe normaal wordt.

24-4-2020

Nood breekt wet, en de economie. We leven in een noodtoestand. In Nederland hebben weinigen na de Tweede Wereldoorlog zo’n ingrijpende toestand meegemaakt. In de voorbije week promoveerde mijn promovendus Andrew Fink op The Importance of Conspiracy Theory in Extremist Ideology and Propaganda.

Afshin Ellian

Prof. mr. dr. Afshin Ellian (Teheran, 1966) is hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap aan de Universiteit Leiden. Hij schrijft wekelijks onder meer over de idealen en vrijheden van de westerse cultuur.

Een prachtig proefschrift waarin Fink aan de hand van the Grand Conspiracy Theory  (het antisemitisme), de samenzwering en de plaats daarvan in de politiek heeft onderzocht. De promotie gebeurde online. Fink werkt en woont momenteel in Oekraïne. Ik ben erg trots op onze universiteit (de Universiteit Leiden) die studenten en promovendi, voor zover mogelijk, niet laat stranden in de coronaramp die grote delen van de maatschappij heeft verlamd.

Coronajaar is in allerlei opzichten een rampjaar

Het coronajaar is in allerlei opzichten een rampjaar: denk aan het menselijk leed, de exceptionele druk op het zorgstelsel, de totale ontwrichting van de economie en het leed van de ondernemers. Het aantal patiënten dat is gestorven door het Chinese virus uit Wuhan jaagt angst aan bij velen. Volgens de Nederlandse medisch specialisten zouden er in Nederland zonder de huidige strenge maatregelen 24.000 coronapatiënten op een IC-afdeling moeten worden opgenomen. Zoveel IC-bedden hebben we niet en kunnen we ook niet realiseren. Daarom zouden zonder maatregelen velen sterven door verstikking.

Duizenden families zijn intussen wanhopig: het Chinese virus heeft een verwoestende werking op het leven van ondernemers.

Lees ook het coververhaal van deze week: Hoe geven we de economie een kickstart na de lockdown?

Door de economische verwoesting die het coronavirus aanricht, besloten de westerse landen om ondernemingen en werknemers financieel te steunen. Het steunpakket van de staat heeft een ongekende omvang: Amerika geeft bijvoorbeeld ruim 2.000 miljard dollar aan steunpakketten uit. Maar wij zijn toch vrije (liberale) kapitalistische landen? Betekent dit de wedergeboorte van het socialisme? Met deze vragen worstelen velen.

Luidt deze noodtoestand  wedergeboorte socialisme in?

Naar mijn mening is het antwoord op bovenstaande vraag: ‘Nee, tenzij.’ Er is al opgemerkt dat we in een noodtoestand leven, een buitengewoon uitzonderlijke situatie. Ook de antieke staten, zoals het Romeinse en Perzische Rijk, kenden dit soort toestanden. Voor de Perzische heersers was dat geen grote uitdaging: het Aziatische despotisme is op zich al een voortdurende noodtoestand. Dat is overigens nog steeds zo.

De Romeinen hadden meer moeite met die noodtoestanden dan de Perzen. Dit geldt voor ons nog steeds. Daarvoor hanteerde de Romeinse republiek een afgebakend concept: bij het Imperium in magistratibus (het bestuur) ligt de uitvoerende macht, maar het gezag ligt bij het senaat (auctoritatem in Senatu). En de macht lag bij het volk (potestatem in plebe) oftewel maiestatem in populo (de volkssoevereiniteit). Voor de noodtoestand kenden ze een aparte rechtscategorie, namelijk de dictator, die letterlijk dicteert (dictator est qui dictat). Dit moeten we niet verwarren met het despotisme. Een dictator handelt voor een bepaalde periode in naam van de republiek. Een noodtoestand was een situatie waarin het land met een normale procedure en standaardwetten niet kon worden geregeerd: te denken valt aan droogte (hongersnood), oorlogen, epidemieën enzovoort.

Leiders van de kapitalistische wereld zijn niet tot het socialisme bekeerd

Meer over dit onderwerp: Hoe Rutte de noodtoestand tijdens de coronacrisis kan gebruiken

In een noodtoestand neemt een regering maatregelen die in normale situaties ondenkbaar zouden zijn. Ze druisen immers in tegen alle gewoonten en principes.

Nu nemen twee kapitalistische leiders, de Amerikaanse president Donald Trump en premier Mark Rutte (VVD) economische maatregelen die ze onder normale omstandigheden niet zouden nemen. Ze zouden daaraan niet eens denken.

Maar de leiders van de kapitalistische wereld zijn niet tot het socialisme bekeerd. Evenmin willen ze door deze noodtoestand hun statelijke macht vergroten. Ze doen dit om het zorgsysteem in stand te houden en te voorkomen dat onnodig veel burgers omkomen. Dat laatste zou ook economisch gezien een ramp zijn. De coronanoodtoestand is vergelijkbaar met wat de Romeinse republiek een noodtoestand achtte. Zij stelden een dictator aan met ruime bevoegdheden om waar dan ook in het leven van de Romeinen in te grijpen. Toen en ook nu is dat een tijdelijke maatregel, of regeermethode.

Burgers verwachten impulsieve daadkracht in uitzonderingstoestand

Uit een noodtoestand rijst een sterke staat. De staat is immers niet alleen maar opgericht voor de feestdagen. Daarom verwachten burgers van hun staat impulsieve daadkracht in een uitzonderingstoestand. Dit is dus geen socialisme, maar een uitzonderingstoestand. Mijn antwoord op de vraag of de actuele noodtoestand de wedergeboorte van het socialisme betekent, bestaat uit twee woorden: ‘nee’ (geen socialisme), ‘tenzij’.

Lees ook deze column van Gerry van der List: De geruisloze invoering van het socialisme

En nu begint de uitleg van de ‘tenzij’. De dictatuur als regeermethode tijdens een noodtoestand was ook bij de Romeinen een uitzondering op de regel. Maar zodra de dictator de verleiding van de absolute heerschappij niet kon weerstaan, noemden de antieken dat tirannie, of despotisme: dictatuur voor een korte noodperiode ja, maar het mag niet worden omgevormd tot een staatsmodel.

Na de noodtoestand moet liberale economie weer maatgevend zijn

Dezelfde redenering geldt voor onze noodtoestand: de verleiding om de democratische staat (van een vrije samenleving) te transformeren in een socialistische dictatuur is altijd levensgroot. Dus na de noodtoestand moet de staat zich weer terugtrekken uit de economische verhoudingen. De ondernemer moet ondernemen en de regering moet regeren.

De liberale economie is na de noodtoestand het maatgevende, het normale.

Geen socialisme na de noodtoestand!

ELSEVIER