De geruisloze invoering van het socialisme

Karl Marx hoopte op een grote kladderadatsch die een eind zou maken aan het kapitalisme.


15-4-2020

Inmiddels lijkt zijn rode droom in Nederland gerealiseerd met een alles bedisselende overheid, krachtig paternalisme, inperking van persoonlijke vrijheden en aantasting van privacy. De vraag is in hoeverre deze staatsinterventie na de coronacrisis zal worden teruggedraaid, schrijft Gerry van der List.

Een van de meest amusante illustraties van de triomf van het kapitalisme aan het eind van de vorige eeuw, was de werdegang van een Nederlandse acteur. Frits Lambrechts geloofde heilig in de idealen van het communisme en bracht graag rode strijdliederen ten gehore. Maar in de jaren negentig, nadat de rode dromen vol illusies in nachtmerries vol Goelag-kampen waren veranderd, dook hij ineens op televisie op in commercials van Gamma. Een voormalige CPN’er die reclame maakte voor een bouwmarkt: het was een heerlijk gezicht.

Maar ideologische overwinningen zijn nooit definitief. Het geestelijke klimaat is aan grotere schommelingen onderhevig dan het natuurlijke klimaat. Het politieke tij zou dus kunnen keren, waarvoor de activiteiten van een andere acteur dan weer symbolisch zijn. Het grote publiek kent Frank Lammers van tv-spotjes van supermarktketen Jumbo, maar in zijn vrije tijd schijnt hij af en toe op de planken te staan.

In zijn laatste, via Facebook de huiskamers binnengebrachte, productie probeert hij gestalte te geven aan Karl Marx. Vreemd genoeg in driedelig pak en zonder de karakteristieke baard van de beroemdste criticus van het kapitalisme. Maar ach, Marx is nu eenmaal modern toneel. En een duidelijk eerbetoon. Het marxistische gedachtengoed is actueler dan ooit, beweerde de Vlaamse regisseur Stefaan Van Brabandt.

De staat grijpt diep in het economische leven in

Het zou best kunnen dat een bredere herwaardering van de auteur van Het Kapitaal aanstaande is. De sympathie voor de consumptiemaatschappij, vrije markt en ondernemingen lijkt er door het coronavirus in elk geval niet groter op geworden. Geklaagd wordt over hebzuchtige en kortzichtige farmaceutische bedrijven en over ondernemers die met het uitspreken van hun begrijpelijke wens weer snel aan de slag te kunnen, oudjes min of meer de dood in zouden jagen. Dat de winsten van bedrijven als Gamma en Jumbo de economische basis vormen voor de relatief goede en dure gezondheidszorg in Nederland, wordt daarbij nog weleens uit het oog verloren.

Lees ook het commentaar van Carla Joosten nog eens terug: Premier Rutte, liberaal aan het stuur van een socialistisch land

Intussen lijkt het socialisme in Nederland al ingevoerd. Niet met de grote kladderadatsch die Marx voorzag, maar geruisloos. De staat bemoeit zich overal mee en grijpt diep in het economische leven in zonder dat noemenswaardige protesten klinken. De premier, die een liberale partij vertegenwoordigt, barst zelfs uit in een lofzang op de staat en verklaart dat Nederland in de kern diep-socialistisch is omdat er steeds geld van de ene naar de andere groep wordt overgeheveld.

Persoonlijke vrijheid wordt sterk ingeperkt

De centrale rol die de staat zich toe-eigent, gaat vanzelf gepaard met paternalisme. De minister van Sociale Zaken roept burgers bijvoorbeeld op om hun sportschool en huishoudelijke hulp te blijven betalen. Want, zo zei hij, ‘wij zorgen als overheid dat je salaris wordt doorbetaald’. Alsof ieders salaris nu een uitkering is en overheidssteun gepaard moet en mag gaan met het voorschrijven van de besteding ervan.

En dan is er nog de verregaande inperking van persoonlijke vrijheid waartoe de coronacrisis aanleiding geeft. De lockdown, hoe intelligent ook, is een maatregel die associaties oproept met autoritaire regimes. Net zoals de (dreigende) aantasting van de privésfeer. De aangekondigde corona-app bijvoorbeeld vormt een fundamentele inbreuk op de privacy van burgers en op het recht om niet te weten. Big Brother Hugo de Jonge Is Watching You.

De overheid kan niet eindeloos doorgaan met goede fee spelen

Lees het interview met KLM-CEO Pieter Elbers nog eens terug: ‘Dit is onze zwaarste vuurproef’

De vraag is hoe tijdelijk al deze maatregelen zijn. Nu wordt in elk geval al gesproken van de nationalisatie van een luchtvaartmaatschappij, een socialistische ingreep die niet makkelijk terug te draaien zal zijn. Verder hebben de etatisten ideologisch sterk de wind in de zeilen, wat vast consequenties zal hebben voor politiek en economie in het postcorona-tijdperk.

Duidelijk is wel dat komende generaties nog lang moeten opdraaien voor het financieel delven in de vermeend diepe zakken van de staat in deze benarde tijd. En duidelijk is eveneens dat de overheid niet eindeloos kan doorgaan met het spelen voor goede fee. ‘Het probleem met het socialisme is,’ zei wijlen de wijze Britse politica Margaret Thatcher al, ‘dat andermans geld uiteindelijk opraakt.’

ELSEVIER