Het nut van tegenspraak in crisistijd

Het gezelschap experts bij het RIVM bleek de ernst van de problemen aanvankelijk dus sterk te hebben onderschat.


27-3-2020



Bij rampspoed bestaat de neiging het volk op te roepen zich te scharen achter de leider, schrijft Gerry van der List. Andersdenkenden worden daarbij zwartgemaakt. Maar dwarsdenkers als Ab Osterhaus en Geert Wilders moeten juist gekoesterd worden.

Het was een even informatief als onthutsend overzicht dat de website van Elsevier Weekblad vorige week bood. Op een rijtje stonden tweets die het RIVM vanaf januari had doen uitgaan over de gevaren van een virus dat zich vanuit Wuhan in China verspreidde. De ziekte lijkt niet heel besmettelijk en ook niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar, meldde het rijksinstituut dat over de volksgezondheid waakt. En: de kans is klein dat het virus zich in Nederland verspreidt. En: iemand zonder klachten verspreidt het virus niet.

Kennisname van deze, helaas razendsnel door de gruwelijke realiteit achterhaalde, opinies leidt vanzelf tot enige scepsis jegens de oproep die Mark Rutte deed in zijn massaal bekeken toespraak tot de natie. Luister naar de deskundigen, hield de premier ons voor. Zij wijzen ons een uitweg uit het coronamoeras. Maar het gezelschap experts bij het RIVM bleek de ernst van de problemen aanvankelijk dus sterk te hebben onderschat.

Boodschap van het kabinet had een technocratische inslag

Lees ook het opiniestuk van Bram Hahn nog eens terug: De precaire keuze van het kabinet in de strijd tegen corona

Daar komen twee belangrijke zaken bij: ‘de’ deskundigen verschillen soms van mening en hun inlichtingen dwingen niet vanzelf tot een bepaalde strategie. De boodschap van het kabinet had een technocratische inslag. Als we maar netjes doen wat het RIVM zegt, komen we er wel uit. Maar het streven naar het geleidelijk opbouwen van groepsimmuniteit en het niet op slot doen van het land was een politieke keuze.

Een keuze waarop kritiek denkbaar is. Deze kwam van buitenlandse experts, die de Nederlandse maatregelen niet ver genoeg vonden gaan. En in eigen land roerde onder anderen Ab Osterhaus zich. De presentatoren van het praatprogramma OP1 leken hun oren niet te geloven en keken een beetje verschrikt toen deze gerenommeerde viroloog eigenlijk hetzelfde bepleitte als de om een vermeend gebrek aan expertise bespotte Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet eerder die dag in de Tweede Kamer: een lockdown.

Het blijft opvallend hoe snel Mark Rutte van mening verandert

Rutte won met zijn unieke toespraak op verschillende televisiezenders aan postuur en populariteit. Vergeten was al snel dat hij de dag ervoor nog enorm ­gezichtsverlies had geleden. Stug had hij in de Tweede Kamer, ondanks veel zinnige kritiek, volgehouden dat het onwijs was de scholen dicht te gooien, met een verwijzing naar de mening van deskundigen uiteraard. Maar op zondag liet hij ministers op een persconferentie vertellen dat de scholen met onmiddellijke ingang moesten worden gesloten. De flexibiliteit van Rutte is in zekere zin een kracht, zijn gebrek aan standvastigheid bevordert ook het democratisch proces. Toch blijft het verbazend te zien hoe de lenige liberaal geregeld enthousiast een opinie verkondigt die hij de vorige dag nog in felle bewoordingen heeft bestreden.

Rutte profiteert van wat politicologen rally ’round the flag noemen. Het gaat om het verschijnsel dat een volk in crisistijd de neiging heeft zich te scharen achter de leider. In Nederland wordt deze volgzaamheid vergemakkelijkt door de persoonlijkheid van de aimabele, welsprekende, onverwoestbare minister-president. Ook wie niets van de VVD moet hebben, kan de vele kwaliteiten van haar aanvoerder onmogelijk ontkennen.

Geert Wilders wierp in de Kamer relevante vragen op

Nu valt enige nationale saamhorigheid bij rampen toe te juichen. Maar deze mag niet gepaard gaan met het zwartmaken van andersdenkenden. Dit gebeurt wel. Zelfs door columnisten die dwarsheid juist zouden moeten waarderen. ‘Bekvechten’ luidde de kop bijvoorbeeld boven een stukje van Özcan Akyol in het AD, waarin de polemische schrijver de kritische opstelling van Forum voor Democratie en de PVV hekelde. En ‘Geen tijd nu voor politieke spelletjes’ stond er boven een column in dagblad Trouw van de naar slaafse gehoorzaamheid hunkerende Leidse hoogleraar Rob de Wijk met de stelling dat deze partijen slechts uit zijn op politiek gewin.

Dit zijn demagogische pogingen om debat en tegenspraak de kop in te drukken. Geert Wilders trof tijdens het parlementaire coronadebat misschien niet steeds de gepaste toon, maar hij wierp relevante vragen op en stelde een alternatief beleid voor dat een deel van de bevolking, inclusief enige deskundigen, wijs acht. Tijdens de Boekenweek werden dwarsdenkers alom geprezen. Ook daarna zouden ze moeten worden gekoesterd

Elsevier

.