Een kansrijk jaar voor alternatieve media

Kan de macht van de mainstream media doorbroken worden?

10-1-2020

Een gastbijdrage van Erik van Wijk.

Rond de jaarwisseling is het traditioneel een moment om vooruit te kijken. Vele mooie uitdagingen en kansen liggen in het verschiet. De berichtgeving in de media is er een van. Dit thema staat op een belangrijk kruispunt waar oude machten samenkomen met nieuwe technologieën. Het belang van deze clash is niet te onderschatten. De invloed ervan is enorm.

Een tiental jaar geleden begon ik aan een opleiding Journalistiek aan de toenmalige Hoge School van Mechelen. Naast enkele algemene vakken kregen we een introductie in de wereld van de journalistiek. De welbekende clichés passeerden duchtig de revue. Gebruik steeds meerdere bronnen, check de betrouwbaarheid, nieuws dichter bij huis spreekt meer aan, denk aan de human interest kant van het verhaal en ga zo maar door. De punten die mij het meest aanspraken waren het streven naar objectiviteit, het belang van nieuwsgierigheid en de noodzaak om op zoek te gaan naar originele invalshoeken.

Traditionele media verloochenen journalistieke basis

Wanneer ik tegenwoordig het nieuws volg via de meest bekende kanalen vallen mij enkele zaken op. Het nieuws dicht bij huis en de human interest verhalen blijven aan populariteit winnen. De nieuwsgierigheid en drang naar originele invalshoeken lijken daarentegen verdwenen. Het beroep van journalist in de traditionele media is meer dan ooit beperkt tot het bedenken van een creatieve verpakking rond een aangeleverd nieuwtje. Die creatieve verpakking moet het brede publiek aanspreken. Makkelijk verteerbare berichten waar we ons in kunnen herkennen zijn het resultaat.

De dertien in een dozijn human interest verhalen ontberen echter elke vorm van creativiteit en zorgen voor een zeer beperkt wereldbeeld. De context en bredere kijk op een situatie vervalt. Dit zorgt voor een sneller gevoel van begrip, maar het realistische kader valt weg. Hierdoor wordt het praktisch onmogelijk voor de lezers om een eigen mening te vormen. Het oorspronkelijke doel van de journalistiek ligt nochtans in het correct informeren van de burgers. Zij moeten vervolgens, op die basis, hun eigen conclusies kunnen trekken. In de huidige vorm valt dit helemaal weg.

Borrelpraat

Het human interest aspect veroorzaakt een vergelijkbaar effect. De journalisten zorgen er met een geforceerde menselijke kijk voor dat de lezer zich verbindt met de gebrachte visie. Hierbij wordt er puur op het gevoel gespeeld en worden feiten ondergeschikt. Die visie gaat vervolgens leven onder de bevolking en wordt beschouwd als de standaard. Als gevolg wordt het aanbrengen van een alternatieve invalshoek scheef bekeken of zelfs geschandaliseerd.

Een duidelijk voorbeeld hiervan is framing wanneer het gaat over het klimaat. Het klimaat is extreem ingewikkelde materie. Dit wordt zelfs bevestigd door het IPCC Klimaatpanel. Toch horen en lezen we al decennia dat het mis gaat met het klimaat. Omdat de rapporten met bewijzen te lang, saai of ingewikkeld zijn voor de ‘gewone’ mens vertaalt de media ze naar hun voorkeuren. Zo publiceerde de Volkskrant vlak voor kerst een artikel met de volgende titel. ‘Nog een effect van klimaatverandering: met hooikoorts aan het kerstdiner’. Zeer complexe materie wordt in één zin omgezet naar de reden dat je tante moet niezen tijdens het eten. Het zorgt voor een nieuwe, negatieve connotatie met het thema. Maar het is wel een leuk verhaal aan tafel.

Nieuwe media

De evolutie van de journalistiek bracht mij op een ander carrièrepad. Gelukkig zijn er mensen die wel hebben doorgezet en proberen een ander geluid in de wereld te brengen. Ze worden hierbij geholpen door de technische vooruitgang. Het internet is een globaal en open medium. Blogs, vlogs en de sociale media winnen steeds meer aan populariteit. Een positieve ontwikkeling die zich de komende jaren zal blijven voortzetten.

Toch blijft de macht van de traditionele media voorlopig te groot. Zij bepalen nog altijd de publieke opinie. Het eigen belang van deze multinationals geeft hierbij de richting. Politici maken hier al jaren gebruik van. Zij wisten zich diep te wortelen in de structuren waardoor de vierde macht samenvalt met de politieke. Op deze manier konden zij hun machtspositie uitbreiden (misbruiken). De maatschappelijke functie om het publieke belang te dienen vervalt.

Mensen blijven gewoontedieren en dat geldt zeker voor hun mediagebruik. Na het eten neerploffen op de bank voor het achtuur-journaal is voor vele gezinnen vaste prik. Yorien vdH vatte dit eerder pakkend samen.

Iets over foute witte mensen in Amerika, lullige dingetjes over Trump of Johnson, altijd iets belangwekkends over het klimaat, over de energietransitie en de opwarming van de aarde, gevolgd door een feelgood-item over windmolentjes, warmtepompjes en zonnepaneeltjes, tussendoor wellicht nog even een ‘incident met een verwarde man’ waarbij geen sprake is van terrorisme, de eerste vrouw op een of andere hoge positie, dan nog wat ellende in een vluchtelingenkamp en tot slot het weer.

De publieke omroep bereikt op deze manier een groot deel van de bevolking. Alternatieve media hebben dit ‘basis’-bereik niet. Voor een andere visie moet moeite gedaan worden. Bewust op zoek gaan naar berichten die tegen de algemene ideeën ingaan vraagt een inspanning. De beloning blijft meestal uit, want deze nieuwtjes worden meestal niet aanvaard bij het familiediner.

Omslagpunt

De remedie moet komen vanuit een bewustwording van het volk. Deze stap valt niet te onderschatten gezien de aard van de mens. We hebben allemaal graag gelijk. Zelfs als we iets zien gebeuren dat eigenlijk niet in ons wereldbeeld past zullen we het zo draaien dat het toch uitkomt. Mijn hoop is dat de invloed van alternatieve media ervoor kan zorgen dat ‘afwijkende’ wereldbeelden zich bij de ‘standaard’ kunnen voegen. Zo moet het besef groeien dat er in de huidige vorm iets niet klopt.

2020 kondigt zich aan als het perfecte jaar om dit te verwezenlijken. De Brexit, Amerikaanse verkiezingen, het klimaatbeleid en de asielproblematiek. Deze ontwikkelingen lopen niet in de lijn van de gewenste berichtgeving. De spreidstand tussen de feiten en het geprojecteerde wereldbeeld wordt steeds groter. Een uitgelezen moment voor de alternatieve media om over te nemen. Zij moeten ervoor zorgen dat de traditionele journalistieke waarden opnieuw gerespecteerd worden. Zo kan iedereen een eigen mening vormen met de feiten als basis.