7-12-2019
In het kort
- Pfas-chemicaliën stoten water, vet en vuil af en kunnen goed tegen hitte.
- Maar ze veroorzaken overal ter wereld ernstige vervuiling, ook met gezondheidsschade tot gevolg.
- Ze worden gebruikt van pizzadozen tot blusschuim. In Nederland meten inmiddels drie drinkwaterbedrijven hogere pfas-waarde
Normaliter let de chemiebranche niet heel scherp op wat er de komende maanden in de Nederlandse bioscopen verschijnt. Maar februari 2020 staat rood omlijnd in de agenda, zo valt bij lobbyclub VNCI te beluisteren.
Want dan komt Dark Waters uit.
Dark Waters? Deze thriller, die nu al draait in de Verenigde Staten, gaat over de lange strijd van de Amerikaanse advocaat Rob Bilott tegen chemiereus DuPont. Bilott bereikte in 2017 dat dat bedrijf €595 mln schadevergoeding betaalde aan gedupeerden van rampzalige watervervuiling in de VS. En Bilott procedeert nog steeds, voor duizenden burgers, tegen onder meer Chemours (in 2015 afgesplitst van DuPont) en 3M.
De chemiebedrijven vervuilden het milieu met pfas, wat staat voor een groep van meer dan 4700 substanties van per- of polyfluoralkylverbindingen. De zaak kwam aan het rollen toen een boer zich bij advocaat Bilott meldde. Zijn vee stierf, en kalveren vertoonden geboortedefecten.
Bilott won de zaak tegen DuPont. Zijn oorspronkelijke opdrachtgevers, meneer en mevrouw Tennant, maakten dat niet meer mee. Zij stierf door kanker, hij kreeg een fatale hartaanval.
Hogere waarden rond Dordrecht
Wat heeft dit met Nederland te maken? Het al genoemde Chemours heeft een vestiging in Dordrecht. Tot meer dan vijftig kilometer van deze fabriek liggen de waarden aan pfoa (lid van de pfas-familie) in bodem en water hoger dan in andere delen van Nederland, zo blijkt uit inventarisatie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
Verder is de bouwcrisis waar Nederland in verkeert, deels veroorzaakt door pfas. Overal in de bodem kom je pfas tegen. Toen de overheid voor de zomer bepaalde dat bouwers grond waar meer dan 0,1 microgram pfas per kilo vaste stof niet meer mochten storten, ging de bouw op slot.
Vorige week ging de norm weer omhoog, naar 0,8 microgram. Maar de maatschappij staat nog maar aan het begin van de oplossing van het pfas-probleem.
Want pfas breekt in het milieu amper af, en hoopt zich op. In water. In grond. In mensen. En het verspreidt zich.
Hoe precies? Die vraag kan de wetenschap nog niet precies beantwoorden. ‘De laatste tien jaar is er een versnelling in het onderzoek gekomen', zegt onderzoeker Arjen Wintersen van het RIVM. 'Maar het is ongelooflijk complex.’
IJsberen
Er staan dus veel vragen open. Maar zeker is dat ijsberen op de Noordpool, waar geen chemische fabriek in de wijde omtrek te vinden is, pfas in hun lever hebben. En ook in de Himalaya’s kom je pfas tegen.
In zekere zin is dat niet eens zo vreemd. Pfas is niet alleen reislustig, het is ook populair. Marktonderzoekers stelden in 2015 dat de productie van fluortelomeren (pfas-verbindingen) in 2020 zal zijn gegroeid tot 47,8 miljoen kilo, tegen 21 miljoen kilo in 2013.
Want pfas is handig. Je kunt het gebruiken bij het maken van teflonpannen, blusschuim, pizzadozen, regenkleding, cosmetica, tapijten. Zoek je artikelen met water- of vetafstotende eigenschappen, je zult pfas vinden.
Alleen, je komt er dus moeilijk vanaf. ‘Zelfs als we vandaag met de productie stoppen, is het probleem niet voorbij’, zegt Joke Herremans, net als Arjen Wintersen pfas-specialist bij het RIVM.
Pfas is overal
U laat wel eens een pizza bezorgen? In de kartonnen doos zit pfas. Anders doordrenkt
het pizzavet de doos.
het pizzavet de doos.
U bakt en braadt graag? In de anti-aanbaklaag van uw pan zit pfas. Anders brandt uw
steak zo snel aan.
steak zo snel aan.
U fietst graag naar het werk maar heeft de pest aan regen? In uw fietskleding zit
pfas. Anders bent u snel doornat.
pfas. Anders bent u snel doornat.
Gezondheidseffecten
Wat voor gezondheidseffecten pfas heeft, is niet volledig in kaart gebracht. Maar studies reppen over nierkanker, verhoogde kans op infecties, verminderde vruchtbaarheid, zaadbalkanker, hoge bloeddruk. Onder meer.
Wie afschrikwekkende voorbeelden zoekt, hoeft niet naar de VS. In 2013 bleek in een gebied van tweehonderd vierkante kilometer in de Italiaanse regio Veneto het oppervlakte- grond- en drinkwater verontreinigd met pfas. De bron van de vervuiling was het bedrijf Miteni, dat onkruidbestrijdingsmiddelen en farmaceutische producten maakte.
Volgens een gezondheidsstudie kregen tussen de 120.000 en 350.000 mensen in het gebied decennia lang te maken met pfas in hun water. Dat leidde tot een grotere kans op de ziekte van Alzheimer en hart- en vaatziekten. Werknemers van Miteni hadden groter risico op nier-, lever- en blaaskanker.
Na de ontdekking van de problemen stak de regio miljoenen in betere waterzuivering, zo schetst onder meer een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Miteni maakte de afwikkeling van het probleem niet meer mee. Het ging in oktober vorig jaar failliet.
Kleinere penissen
Een maand later publiceerden Italiaanse onderzoekers een studie die aangeeft dat het zaad van jonge mannen uit de regio-Veneto van lagere kwaliteit is, en dat ze kleinere penissen hebben. Pfoa en pfos, prominente substanties uit de pfas-familie, verstoren de werking van het hormoon testosteron, stellen ze.
Nu zijn de situaties in de VS en Italië moeilijk vergelijkbaar met die in Nederland. Maar in ons land meten inmiddels drie drinkwaterbedrijven hogere pfas-waarden. Consumptie van het water is volgens het RIVM veilig. Probleem is wel dat het moeilijk is op de huidige conventionele manier pfas uit water te zuiveren. Daarvoor zijn dure koolstoffilters nodig.
Nu kan je pfas wel verbranden. Bij een temperatuur van boven de 1100 graden Celsius gaan de fluorverbindingen kapot. Een complicatie hierbij is dat de EU-eisen voor het verbranden van afval in ovens uitgaan van 850 graden. ‘En je kan moeilijk al de grond waar pfas in zit in brand steken’, noemt pfas-deskundige Xenia Trier van het Europese milieuagentschap EEA het grootste praktische bezwaar.
Vervuilde compost
De gang van zaken in het Duitse plaatsje Rastatt, waar in 2013 een zware pfas-verontreiniging aan het licht kwam, is illustratief. Na jaren onderzoek bleek in augustus 2018 dat 644 hectare grond in Rastatt en Baden-Baden, en nog eens 240 hectare grond in Mannheim, zwaar was verontreinigd met de chemische substanties.
De bron bleek compost, vermengd met vervuild afval van een papierfabriek. Boeren gebruikten de compost in de periode 2006-2008 om hun grond te verbeteren.
De regionale overheid raamde de totale schoonmaak van de verontreinigde bodem in Rastatt tussen de €1 mrd en €3 mrd. Maar alle vervuilde grond af te voeren, was ‘niet realistisch, deels vanwege de grote hoeveelheden bodem die verloren zouden gaan’, aldus een pfas-rapport van de Nordic Council of Ministers, een samenwerkingsverband van Scandinavische landen. Grondwater schonen zou €150 mln kosten.
Andere oplossingen
Het definitief opruimen van pfas is nu nog een utopie, zeggen Rudi Pelgrum van Arcadis en zijn collega Wim Plaisier. Waar bij verontreiniging met koolwaterstoffen al tal van manieren zijn om deze stoffen in het milieu op te ruimen, zijn deze er bij pfas nog niet.
Dat is des te problematischer omdat de stoffen niet afbreken en zich ophopen. Het lichaam van planten, mensen en dieren kan pfas minder snel uitscheiden dan het binnenkomt. 'De halfwaardetijd in het menselijk lichaam is vier tot acht jaar', vertelt Pelgrum. 'We hebben de stoffen in ons bloed. Dit dossier is morgen niet weg.'
De beste manier nu is om met pfas vervuilde bodem te wassen met water, en dan de grotere zandige deeltjes eruit te zeven. Het resterende concentraat met kleine slibdeeltjes bevat de moleculen. Pelgrum: ‘Dat restant verbrand je vervolgens. Maar het water waarmee de grond is gewassen, is ook verontreinigd.'
Dat vervuilde water is te reinigen, zij het op een omslachtige manier, door het door actieve koolstof te leiden. Dat neemt de pfas op, waarna je de koolstof kan verbranden. Maar de koolstof raakt snel verzadigd dus er is veel actieve koolstof nodig.
Ozonbubbeltjes
Plaisier wijst op een andere veelbelovende methode. 'Door het inbrengen van ozonbubbeltjes ontstaat er een schuim in het water, waaraan de pfas hecht. Zo kan je het water voor 99% zuiveren.’ Voor het einde van het jaar gaat Arcadis met deze ‘ozon-fractination’ proeven doen in Nederland.
Zijn er nog andere mogelijkheden? In de categorie toekomstmuziek valt de ontdekking van onderzoekers van de Amerikaanse Princeton University. Die ontdekten dat er wel degelijk een bacterie is die pfos en pfoa te lijf kan gaan. Maar dit is nog verre van toepasbaar.
En dan is er ‘sonolyse’. Daarbij sturen verwerkers gericht geluidsgolven het water in, waardoor ze punten in het water tot vijfduizend graden kunnen verhitten. Dat is ruim voldoende om pfas-ketens te vernietigen. Maar deze techniek vergt veel energie én ontwikkeltijd.
Alle pfas-verontreiniging aanpakken is een zaak van de lange adem. De beste oplossing is er voor zorgen dat er niet meer bijkomt, zegt Wim Plaisier. 'We zijn best in staat om vervangende producten te gebruiken voor pizzadozen, skiwax of tapijt.'
‘We moeten de productie en het gebruik verbieden’, vindt RIVM-onderzoeker Joke Herremans. Nu is het gebruik van bijvoorbeeld pfoa al aan banden gelegd. Maar in de plaats kwam GenX.
Is dat een voorbeeld van wat milieuspecialisten een ‘betreurenswaardige vervanging’ noemen? Herremans: ‘Dat denk ik wel.’
‘De verdenking is dat alle pfas-substanties een giftig effect hebben, en dat ze zich ophopen in het lichaam’
Chemours onder druk
Chemours in Dordrecht staat inmiddels onder zware druk. Het kondigde na het opduiken van de pfas-verontreiniging rond de fabriek aan €75 mln te investeren in reductie van de uitstoot van GenX.
Het bedrijf houdt vol dat GenX minder schadelijke eigenschappen heeft dan de voorloper pfoa. 'Maar de verdenking is dat alle pfas-substanties een giftig effect hebben, en dat ze zich ophopen in het lichaam', zegt Xenia Trier van het Europese milieuagentschap.
Inmiddels heeft GenX mede op aandringen van Nederland in Europa de status van ‘zeer zorgwekkende stof’. Dat houdt in dat fabrikanten de emissie moeten beperken. Over de verdere aanpak van het probleem wil minister Stientje van Veldhoven op 19 december met haar Europese milieucollega’s overleggen.
Daarbij discussiëren het Europees Parlement en de EU-lidstaten over de vraag of er strengere drinkwaterregels moeten komen. Ook op ander bestuurlijk vlak is getouwtrek over pfas. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (Efsa) wil de normen voor de aanwezigheid van pfoa en pfos in voedingsmiddelen verlagen. Maar enkele nationale instanties, waaronder het RIVM, stellen vraagtekens bij de door Efsa gemaakte rekensommen.
'Disproportioneel'
Intussen weet Chemours het boze oog van het Europese agentschap voor chemicaliën (Echa) op zich gevestigd. Het agentschap vindt dat het bedrijf een muizenonderzoek moet opzetten naar de kankerverwekkendheid van GenX. Maar Chemours vecht dat besluit aan. Het noemt het Echa-besluit ‘disproportioneel’.
Of dit een achterhoedegevecht is, zal moeten blijken. Maar hoe verder? Niks doen is geen optie, onderstreept de eerder genoemde studie voor de Nordic Council. ‘De besmetting zal toenemen, meer mensen zullen komen bloot te staan, en de kosten van aanpak [van het probleem] vallen hoger uit.’
De opstellers van de studie schatten dat zo’n 3% van de bevolking van Europa blootstaat aan drinkwater met daarin te hoge concentraties pfas. Dat zijn ruim twintig miljoen mensen.
De onderzoekers erkennen dat de gezondheidskosten wegens blootstelling aan pfas in de hele EU plus Noorwegen, Zwitserland en IJsland moeilijk precies te ramen zijn. Maar ze komen uit op een bedrag tussen de €52 mrd en €84 mrd per jaar.
Alle aanleiding dus om in actie te komen. Nederland loopt voorop bij de aanpak, schetsen de RIVM-onderzoekers Herremans en Wintersen. Laatstgenoemde: ‘De collega-lidstaten zijn vaak nog niet zo ver.'
Met medewerking van Jeroen Segenhout
FD
0 reacties :
Een reactie posten