Knot: financieel stelsel in gevaar door lage rente

Klaas Knot, de president van De Nederlandsche Bank (DNB), voelt steeds meer onbehagen over de langdurig lage rente.

• • 
    
• Yvonne Hofs 23-12-2019

Hoe langer het duurt voordat de rente weer omhooggaat, hoe meer risico’s zich opbouwen in het mondiale -financiële systeem, zegt Knot in een gesprek met de Volkskrant. ‘Het is niet uitgesloten dat de periode van lage rentes nog vijf jaar voortduurt. Zulke verwachtingen baren mij zorgen.’

Als vicevoorzitter van de Financial Stability Board, de internationale toezichthouder die nieuwe crises in de financiële sector moet helpen voorkomen, is het Knots taak zulke gevaren tijdig te identificeren. Hij ziet dat investeerders steeds meer risico’s gaan nemen om nog een noemenswaardig rendement te behalen. ‘Dat is een van de zorgen die ik heb bij de lage rente, die fanatieke zoektocht naar beleggingsrendement. Dat is een risico voor de stabiliteit van het financiële systeem.’

Hij is bijvoorbeeld bezorgd over de gestegen populariteit van complexe bedrijfskredieten. Volgens Knot zijn dat vaak hefboomleningen, waarbij een kleine investering de belegger relatief veel winst kan opleveren. Tenminste: als het goed gaat, want als de markt tegenzit, verliest de belegger vaak meer dan zijn oorspronkelijke investering. Deze hefboomleningen lijken veel op de gebundelde Amerikaanse woninghypotheken die de kredietcrisis van 2008 in gang zetten. ‘Ze zijn wel robuuster en simpeler, dus de risico’s zijn niet zo groot als toen, maar goed nieuws is dit niet’, zegt Knot.

Centrale banken als DNB en de Europese Centrale Bank (ECB), waar Knot ook bestuurslid is, hebben maar weinig mogelijkheden zulke risico’s te beheersen. Ze kunnen bedrijven geen leenrestricties opleggen, zoals dat wel kan bij huizenkopers. ‘Die hefboom-leningen zijn een puur voorbeeld van de fervente jacht op beleggingsrendement waartegen we als centraal bankiers alleen maar kunnen waarschuwen, waarschuwen en nog eens waarschuwen. We hebben geen mogelijkheden die leningen te verbieden of ze aan een maximum te binden.’

De lage rente maakt hypotheken spotgoedkoop en jaagt daardoor de huizenprijzen op. De Europese toezichthouder op het financiële stelsel, de ESRB, raadde Nederland recentelijk aan het leenplafond voor woningzoekenden te verlagen, omdat de huizenmarkt kenmerken van een zeepbel vertoont. Knot denkt niet dat de Nederlandse overheid gehoor zal geven aan dat advies. ‘Op dit moment ontbreekt hiervoor het politieke draagvlak.’

vergrijzing

De ECB krijgt vaak de schuld van de extreem lage rente, maar heeft daar volgens Knot maar beperkt aan bijgedragen. De vergrijzing is volgens hem een belangrijker oorzaak. Toch is hij niet onverdeeld gelukkig met de lange reeks renteverlagingen van de ECB. ‘Ik had de rente in 2017 liever wat verhoogd. Ik heb daar destijds ook op aangedrongen, maar kreeg onvoldoende steun. Dat is een gemiste kans geweest, want daardoor hebben we nu weinig ruimte meer voor verdere renteverlagingen. Terwijl we die misschien wel nodig hebben als de economie weer verslechtert.’
Knot sprak zich in september publiekelijk uit tegen de recentste beleidswijziging van de ECB. Vertrekkend president Mario Draghi kondigde na zijn op één na laatste bestuursvergadering een nieuwe renteverlaging aan, naast de hervatting van het omstreden opkoopprogramma voor staatsschulden en bedrijfskredieten. De Italiaan trotseerde daarmee een substantiële minderheid in het ECB-bestuur, waaronder de grootste lidstaten Frankrijk en Duitsland.
Met dat besluit op de valreep heeft de Italiaan de beleidsruimte van zijn opvolger Christine Lagarde flink beperkt. Knot: ‘Dit kun je niet zo makkelijk terugdraaien. Mede om die reden was ik sterk gekant tegen hervatting van het opkoopprogramma. Ik denk dat verdere renteverlagingen ook weinig zin hebben. De positieve effecten daarvan zijn zeer beperkt, terwijl de nadelen van de langdurig lage rente steeds zichtbaarder worden. Hoe langer de rente zo laag blijft, hoe krachtiger die negatieve effecten zullen zijn.’ 

ND