De relatie tussen de koe, de boom en de Tesla

Ik vind dat we in ieder geval onze heilige koe op vier poten moeten beschermen.

4-11-2019

Een bijdrage van Tjerk Veenstra.

De klimaatdiscussie en energietransitie gaat vooral over het terugdringen van fossiele brandstoffen. Maar de media berichten alsmaar over de landbouw als een van de belangrijkste bedreigingen van het klimaat. Daar komt het recente nitraatprobleem nog bij, maar daar wil ik het hier nu even niet over hebben.

Maar waarom is er bijvoorbeeld een te veel aan koeien en wat is er fossiel aan een koe?

Daarom ben ik op zoek gegaan naar antwoorden op die vragen. Hieronder geef ik wat informatie weer over verschillende aspecten uit diverse bronnen. Ik pretendeer niet een sluitend antwoord te vinden, ergo ik vond alleen maar meer vragen.

Een eerste antwoord leverde een bericht op uit 2014 op van het Planbureau voor de Leefomgeving tegen met als titel:

Minder vlees eten levert forse klimaatwinst op.

Als alle inwoners van de Europese Unie de helft minder vlees, zuivel en eieren eten, dan daalt de uitstoot van broeikasgassen met 25-40% van de emissies. Bovendien is dan 23% minder land nodig voor de voedselproductie. Dat stelt het PBL samen met een internationale groep onderzoekers in het artikel ‘Food choices, health and environment: Effects of cutting Europe’s meat and dairy intake‘ dat onlangs is gepubliceerd in Global Environmental Change.

Bron hier. https://www.pbl.nl/publicaties/minder-vlees-eten-levert-forse-klimaatwinst-op

Zoveel reductie zonder dat het gaat over fossiele brandstoffen leek te mooi om waar te zijn. En dat was het ook. De Stichting Agri Facts (STAF) attendeerde het PBL op het trekken van onjuiste conclusies uit dit internationaal wetenschappelijk onderzoek. Bron hier.

Het PBL werkte zelf mee aan dit onderzoek en bracht op basis van deze studie bovenstaande conclusies naar buiten.

De ‘forse klimaatwinst’ van 25 – 40 procent was echter een foutieve conclusie van het PBL en werd door het PBL na correctieverzoek van STAF op de site teruggebracht naar 9 procent!. Echter, STAF attendeerde vervolgens erop bij het PBL dat deze 9 procent, die nu wordt vermeld, de klimaatwinst zou betreffen indien de hele landbouw (inclusief de veehouderij) binnen Europa zou worden afgeschaft. En tegelijkertijd alle voedingsmiddelen worden geïmporteerd van buiten Europa. Immers, de ‘national emissions inventories’ onder de UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) houden alleen rekening met de emissies die plaatsvinden binnen de eigen landsgrenzen. De verantwoordelijkheid voor broeikasgassen in verband met de handel blijven bij de exporterende natie. Volgens STAF wordt het percentage waar het werkelijk om gaat, niet vermeld. Terwijl uit de wetenschappelijke studie, waarop het PBL zich baseert, deze percentages gedistilleerd hadden kunnen worden: de klimaatwinst bedraagt 2 tot 4 procent, afhankelijk van welke producten men laat staan (kip, varkens- of rundveeproducten).

Tot zover de ‘onafhankelijke positie en de wetenschappelijke kwaliteit’, die het PBL conform haar eigen kwaliteitsborging zegt na te streven. Met dit soort klimaatalarm berichten (met inmiddels nu weer daarbij het ‘milieuprobleem’ stikstof ) wordt de agrarische sector in een verdomhoekje geplaatst. Hieronder zal ik proberen dat nader toe te lichten en focus me daarbij kortheidshalve even alleen op de koeien.

Koeien

Koeien eten hoofdzakelijk gras en mais. Daarnaast krijgen ze nog (plantaardig) krachtvoer. Gras eten ze tijdens de weideperiode. Hooi en kuil tijdens de periode op stal in de winter. Koeien zijn eigenlijk ‘biomassacentrales’, die zelf puur biomassa omzetten, niet in elektriciteit, maar in hoogwaardige (voeding-)stoffen. Niet alleen vlees en melk, maar daarnaast ook huid, beenderen, orgaanvlees, etc.

Daarbij legt gras, evenals andere planten en bomen, CO2 vast. Bij grasland wordt eveneens CO2 vastgelegd in de bodem in de vorm van organisch materiaal.

Bij het ‘oogsten’ van gras zijn er weinig fossiele brandstoffen nodig, de koe doet het hoofdzakelijk zelf en iedere dag. Gras is een plantensoort, die niet eetbaar is voor de mens dus wat een geluk dat koeien, maar ook geiten en schapen, dit wel kunnen benutten en omzetten in voor de mens nuttige producten.

Koeien zijn daarmee goed voor het klimaat en in combinatie met de voedselvoorziening onmisbaar voor de mens.
In tegenstelling tot grasland moet bij akkerbouw de grond ieder jaar weer bewerkt worden en daarbij gaat veel organische stof verloren. Bovendien kan men jaarlijks maar één of twee keer oogsten.

Iets waar vegetariërs en zeker veganisten eens over na moeten denken

Methaanemissies

Omdat gras moeilijk te verteren is, wordt in de pens van de koe het gras gefermenteerd, waarbij er o.a. methaan vrijkomt. Methaan komt trouwens vrij bij elke natuurlijke anaerobe afbraak van planten en dieren. Maar, omdat de koe al het voedsel uit biomassa haalt en niet uit fossiele brandstoffen, kan een koe nooit meer koolstof emitteren dan het via voedsel binnen krijgt! Deze vrijkomende koolstof is niet alleen in de vorm van CO2 en CH4, maar koolstof gaat ook zitten in de nuttige natuurlijke (voeding-)stoffen zoals vlees, melk (melkeiwitten, melksuikers, melkzuren), huid, etc. Ook zit koolstof in de mest dat weer ten goede komt aan het organische stofgehalte in de bodem en aan het bodemleven in de grond.

De koe is dus een netto ‘carbon sink’, net als een boom.

Echter, de CH4 is wel een broeikasgas met een Global Warming Potential (GWP) van 25, waarbij CO2 een GWP heeft van 1. Daarnaast komen er ook nog kleine hoeveelheden lachgas (N2O) bij vrij, dat zelfs een GWP heeft van 300.

Niet alleen de GWP is van belang, de concentratie in de atmosfeer is mede bepalend voor het uiteindelijke broeikaseffect:

Gas	GWP	Gemiddelde mondiale concentratie
Water	?	18.000 – 30.000 ppm
CO2	1	405 ppm
CH4	25	1,8 ppm (1822 ppb)
N2O	300	0,3 ppm (330 ppb)

Door de hoge concentratie is het broeikaseffect van water en CO2 veel groter is dan van CH4 en N2O. Bovendien wordt CH4 in ca. 10 jaar afgebroken in weer kort cyclisch CO2, dat opnieuw kan worden opgenomen door het gras.

Tot slot vraag ik mij daarbij af hoeveel van de uitgaande, feestende en klimaat-activistische jongeren, die ballonnen met lachgas (N2O) te snuiven, weten dat ze zelf een bijdrage leveren aan de klimaatverandering.

Bos of gras?

Als verbranden van hout ‘klimaatneutraal’ wordt beschouwd vanwege kort cyclisch (30-40 jaar) CO2-opname, dan is grasland dat zeker met een zeer korte cyclus van een dag tot een week.

Grasland neemt per ha 80,7 ton op uit de atmosfeer. Via verschillende processen wordt de vastgelegde CO2 weer afgegeven aan de atmosfeer. Een belangrijk deel wordt afgegeven door uitademing van CO2 door het gras tijdens de donkerreactie binnen een dag (36,3 ton CO2). Een ander deel 26.1 ton CO2-eq wordt opgenomen in de bodem. De rest (18,3 ton CO2) wordt door het melkvee opgenomen.

Bron hier.

Ter vergelijking oud bos van voor 1990 neemt per ha maar 4,2 ton CO2 per jaar op. Bos van na 1990 neemt per ha 13 ton CO2 per jaar op.

Bron hier. (Tabel 4. CO2-balans van bos in de periode 2013-2017.)

Uit bovenstaande blijkt dat de netto CO2-opname door de koeien per hectare groter is dan de netto CO2-opname door jonge bomen en nog veel groter dan door oude bomen.

Bij verbranding van het hout van deze bomen komt alle CO2 weer vrij. In dezelfde periode zijn via grasland en de veeteelt al honderden tonnen CO2 netto opgenomen en daarmee honderden tonnen kwalitatief hoogwaardige voedingsstoffen geproduceerd.

Een aspect dat ik nog terzijde even wil noemen is dat grasland een hogere albedo heeft dan bos en akkerland.

Type oppervlak	Albedo
Verse sneeuw of ijs	80-95%
Oude smeltende sneeuw	40-70%
Wolken	40-90%
Woestijnzand	30-50%
Grondaarde	5-30%
Toendra	15-35%
Grasland	25-30%
Bos	10-20%
Water	10-60%

Bron hier.

Dat betekent dat grasland meer straling terugkaatst en minder stralingswarmte absorbeert dan bos en bouwland.

Kunstmest

Omdat de productie van gras in Nederland hoog is, moet er naast organische mest van de koeien vaak ook kunstmest worden toegepast om de grond niet uit te putten. Kunstmest wordt gemaakt van stikstof uit de lucht en methaan uit aardgas. Het bestaat uit ammoniak met diverse toegevoegde noodzakelijke elementen zoals kalium, fosfor, calcium, zwavel en magnesium.

Bij de productie van kunstmest komt er ook CO2 vrij. Moet die eigenlijk ook niet toegerekend worden aan de veeteelt? Dat valt te bezien.

Kijk maar eens naar het klimaaticoon van de CO2-reductie: de Tesla. Die is 100% elektrisch en officieel 100% CO2-vrij verklaard! De CO2 uit verbruikte elektriciteit wordt dus niet aan de Tesla gekoppeld. Die CO2 wordt op conto van de elektriciteitscentrale geschreven. Voor de Tesla’s en andere hybride’s is in het recente verleden al 6 miljard aan belastingvoordeel gegeven met als klimaatwinst 0,0%!

In vergelijking daarmee kunnen we de CO2 van kunstmest daarom op conto van de kunstmestindustrie schrijven, omdat die CO2 ook niet direct bij de koe vrijkomt.

Koploper

Nederland wil koploper zijn in de strijd tegen de klimaatverandering en in de energietransitie. Kan Nederland dit wel met het kleine oppervlak dat ons land heeft? Duurzame energieopwekking met zon en wind kost heel veel ruimte, laat staan de oppervlakte die nodig is om biomassa te telen.

Dat brengt mij op de bestaande koploper functie van Nederland:

• We zijn de tweede landbouwexporteur van de wereld. We hebben daarvoor de meest innovatieve, meest (milieu)efficiënte agrarische sector. De Nederlandse (en Amerikaanse) agrarische sector hebben de hoogste opbrengst per hectare. Pakweg tienmaal zo hoog als het ooit bij ons was en nu nog steeds in arme landen is. Daardoor is de milieu-impact per product en per oppervlak laag. Volgens een recent rapport van ABNAMRO is per kilo landbouwopbrengst de gezamenlijke ‘voetafdruk’ van CO2, energie, pesticiden en antibiotica van de Nederlandse boeren lager dan waar ook ter wereld. Maar juist nu moet die sector op de schop vanwege klimaat en stikstof?

• We hebben het meest uitgebreide en veilige aardgasnet ter wereld en toch willen we van het gas af vanwege het klimaat. Dit terwijl onze buurlanden (Duitsland, België en Frankrijk) het aardgas om dezelfde redenen juist promoten. Hoezo Europees klimaatbeleid?

• We hebben het beste pensioenstelsel van de wereld, desondanks moet het op de schop. Hoe moeten de pensionado’s in de rest van de wereld rondkomen?

We gaan wel heel raar om met onze koplopersfuncties.

D66 is nota bene voor het halveren van de veestapel omdat we heel veel agrarische producten produceren voor het buitenland. Als we die export verminderen, hebben we minder emissies en dat is goed voor onze klimaatdoelen, volgens D66. Ik vind dat een zeer protectionistische gedachte, zeker van een eurofiele partij als D66. Wat als Frankrijk hetzelfde doet met de wijnproductie of Spanje met de sinaasappels? Wat als BMW alleen gaat produceren wat Duitsland zelf nodig heeft? Gaan wij dan weer Dafjes bouwen?

Het gevolg is dan ook dat we alleen wind- en zonne-energie voor ons zelf maken en dat niet exporteren en ook niet importeren. En dan gaan we zeker geen biomassa meer importeren.

O ja, dan ook geen import gas meer uit Noorwegen of Rusland, dan moet Groningen maar weer produceren.

Tjerk Venstra

Resumé

Ik heb hierboven wat gedachten opgeschreven naar aanleiding van de vragen: ‘Waarom is er bijvoorbeeld een teveel aan koeien en wat is er fossiel aan een koe? Daarbij heb ik een vergelijking gemaakt met de Tesla en het verbranden van biomassa.

• De koe zet CO2 dagelijks om in hoogwaardige voedingsmiddelen met de kleinste klimaat- en milieu voetafdruk in vergelijking met andere landen.
• De Tesla’s daarentegen konden met subsidie/belastingvoordeel van 6 miljard euro onbeperkt CO2 indirect emitteren en dat gaat gewoon door.
• Verbranding van hout werd en wordt de komende jaren door Nederland nog met 11 miljard euro gesubsidieerd, waarbij legaal tweemaal zoveel CO2 per kWh geëmitteerd wordt dan bij aardgas. Deze zgn. kort cyclische CO2 wordt bovendien niet meegeteld in de CO2 boekhouding van het Parijs akkoord.

Kortom, er blijven nog veel vragen over.

Ik vind dat we in ieder geval onze heilige koe op vier poten moeten beschermen.