Onze cultuur van gedogen ondermijnt de vrijheid

Hij stelt vast dat ons gedoogbeleid op alle fronten heeft gefaald
2-10-2019

Je zou hopen dat elke politicus dit interview, zaterdag in de Volkskrant (28/9), inlijst en op zijn werkkamer hangt. Roberto Saviano, groot kenner én slachtoffer van de maffia, is hard over ons land: „Bij jullie zijn niet de politici of de agenten corrupt. Ik heb het over het systeem. Het Nederlandse financiële systeem biedt een bepaalde fiscale schaduw waarin criminelen goed kunnen gedijen”. 

Het belastingparadijs trekt criminaliteit aan. Hij wijst op de vele brievenbusfirma’s die er dankzij ondoorzichtige constructies voor zorgen dat wereldwijd enorme bedragen in financiële centra rondgaan. Daardoor wordt controle op de herkomst van die transacties bijna onmogelijk. Voeg daarbij het wegkijken door de grote banken, en alle voorwaarden van corruptie zijn aanwezig. 

En wat blijkt? Het belastingparadijs en het drugsparadijs gaan hand in hand. Volgens Saviano is Amsterdam er daarom slechter aan toe dan Napels: „Er zijn clans aanwezig uit de hele wereld, want Nederland is een van de belangrijkste doorvoerhavens. Zij weten: wie Nederland in handen heeft, heeft een van de slagaders van de wereldwijde drugsmarkt in handen.” 

Hij stelt vast dat ons gedoogbeleid op alle fronten heeft gefaald. Daar is geen woord Italiaans bij. Dat een rechtsstaat leeft van handhaving lijkt een open deur, toch hebben we lange jaren van gedoogcultuur achter de rug. Het gidsland ziet law and order nog steeds als een behoudzuchtig idee dat niet past in een „prudent progressieve” cultuur. 

Ik hoor de burgemeester van Amsterdam in 2006 nog spreken bij 
de eerste naturalisatieceremonie: „Sommige dingen mogen niet van de wet, maar we vinden soms toch dat ze moeten worden toegestaan. Gedogen heet dat, een woord dat moeilijk te vertalen is. Waarom? Omdat andere landen dat verschijnsel niet op die manier kennen.” 

Die vaststelling zou eerder aanleiding moeten zijn tot zelfonderzoek: waarom kennen andere landen dat woord eigenlijk niet? En het gedogen is zeker geen eigenaardigheid waar je migranten trots op moet wijzen wanneer ze hun nieuwe nationaliteit verwerven. Het was een pijnlijk moment, waarin veel zelfbedrog zichtbaar werd. 

Nog steeds denkt menigeen dat gedogen een samenleving vrijer maakt: gedogen geeft burgers en bestuurders toch meer speelruimte? Maar de wet heet niet voor niets het schild van de zwakkere. Zo wordt duidelijk dat het niet-handhaven van de wet als gevolg heeft dat de vrijgekomen ruimtes vooral worden ingenomen door de mensen met macht en slechte bedoelingen. 

Gedogen als overgang van een oude rechtstoestand naar een nieuwe hoeft niet problematisch te zijn. Sterker nog: dat is bestuurlijke wijsheid. Vooruitlopend op nieuwe rechtsverhoudingen werd bijvoorbeeld de abortuspraktijk versoepeld. Het zou immers onrechtvaardig zijn om mensen te gijzelen in wetten die op het punt staan te veranderen. 

Maar het drugsbeleid heeft rampzalig uitgepakt omdat de legalisering is uitgebleven. Het kan niemand meer ontgaan dat de weg van de achterdeur naar de voordeur inmiddels bezaaid ligt met lijken. De moord op een advocaat is misschien een keerpunt, maar dat zoveel liberale ministers hebben gefaald op Justitie, verbaast me niet. 

Frank Paauw, sinds kort hoofdcommissaris in Amsterdam, zei vorig jaar: „Dat wij zoveel pakken, heeft geen invloed op de prijs. Dat zegt genoeg over de hoeveelheid drugs die op de markt is.” De gevolgen zijn duidelijk: de vele, vele miljarden die in de drugs omgaan dringen steeds verder door in de bovenwereld. 

Zo’n tien jaar geleden mocht ik in Amsterdam de politiechefs uit de Europese hoofdsteden toespreken. Die bijeenkomst leerde me hoezeer de misdaad alle grenzen overschrijdt. Tegelijk werd in de gesprekken zichtbaar dat het zwakstroomsysteem van de polderpolitiek deze schokken niet aan kan – hier is een andere weerbaarheid gevraagd. 

Ook na de moord op Derk Wiersum lijken we nog steeds maar half te begrijpen dat een open samenleving stoelt op rechtshandhaving. Vrijheid is op den duur niet verenigbaar met gedogen. Het belastingparadijs en drugsparadijs komen voort uit dezelfde liberale illusie dat de markt niet teveel door regels mag worden bekneld. 

Die verloedering hebben we over onszelf afgeroepen. Nog een keer Saviano: „Jullie blijven beweren dat dit soort geweldsuitbarstingen de schuld is van Marokkanen, Russen of Italianen die toevallig actief zijn in Nederland. Maar zo werkt het niet. Ze zijn hier allemaal actief omdat het Nederlandse systeem zo gunstig voor ze is. Ze zijn hier omdat jullie dat toelaten”. Inderdaad, de mocromaffia is een voorbeeld van geslaagde integratie. 

Paul Scheffer is hoogleraar Europese Studies.

NRC