Windmolens in het bos: Noord-Holland krijgt de primeur

De aanleg van een nieuw windmolenpark is voor Nederland niets nieuws.
Maar dat Nuon nu vier windmolens gaat plaatsen in een bos wel. Het Robbenoordbos in Noord-Holland krijgt de primeur.

Charlot Verlouw–  28 maart 2018 TROUW

Niets dan kou, regen en heel veel wind bij het Robbenoordbos aan het IJsselmeer. En herrie, want er worden bomen gekapt. Aan de ene kant van de weg verdwijnen essen in de versnipperaar vanwege de essentaksterfte, aan de andere kant wordt een hele rechthoek vrijgemaakt. Niet omdat de bomen ziek zijn, maar omdat ze plek moeten maken voor een van de vier windmolens die in het Robbenoordbos komen te staan. Verspreid over het bos worden vier van die plekken leeggemaakt, in totaal verdwijnt ongeveer 3,5 hectare bos.

Maar waarom zou je windmolens in een bos zetten? Niet om ze te verstoppen. Hoewel de suizende wieken straks aan het zicht van de wandelaar onttrokken zijn door de kruinen van de bomen, zijn de turbines van 120 meter hoog en met een diameter van 117 meter van een afstand duidelijk te zien. Ze horen bij de 78 andere windmolens van het park die, zoals we het kennen, in agrarisch land staan, in verschillende lijnopstellingen. 

Zie hier ook de reden voor de vier windmolens in het bos: het kwam gewoon zo uit. Het park moet minimaal 300 megawatt opbrengen - stroom voor 280.000 huishoudens - en de molens moeten in lijnen staan. Overal losse windmolens, dat heeft de provincie liever niet meer. Vergunningen, gasleidingen en andere hindernissen maakten dat het Robbenoordbos de perfecte plek is voor de laatste vier molens van een lange rij.

Al tien jaar zijn Nuon en Staatsbosbeheer bezig met de ontwikkeling van de windmolens in dit winderige stukje Nederland. Zo'n periode is gebruikelijk voor de ontwikkeling van een windpark. Staatsbosbeheer verhuurt de grond maar al te graag - 'maar na een zorgvuldige afweging' - voor dit soort projecten. "We krijgen compensatie voor het gebruik van de grond, dat geld investeren we direct in natuurbeheer", zegt woordvoerder Imke Boerma tijdens een wandeling door het gebied. Is het windmolenbos een verdienmodel? In zekere zin. Toen de afspraken met Staatsbosbeheer werden gemaakt, moest de organisatie flink bezuinigen. 

Die problemen is de natuurbeheerder inmiddels wel te boven, "maar we hebben wel afgesproken iets meer zelf te gaan verdienen. Of dat nou met het verpachten van grond is, verhuur van vakantiewoningen en nu dus met windmolens. Daarnaast krijgen we er door de herbeplanting een beetje extra bos bij". Als compensatie voor het kappen van de 3,5 hectare bos, plant Nuon na de werkzaamheden er 4 hectare bos bij. Ook op de open plekken waar de windmolens straks staan, wordt bijgeplant, zodat die plekken straks iets minder open zijn.

Geschikte grond

Daarnaast, zegt Boerma, draagt Staatsbosbeheer graag bij aan de verduurzaming van de energiewinning. "Nu dus met windmolens, maar in de toekomst misschien ook met zonnepanelen." Niet dat alle grond van Staatsbosbeheer nu vol komt te staan met windmolens. Er staan er nu elf op grond van de natuurorganisatie, acht in Brabant en drie in Flevoland. Daar houdt het voorlopig wel op, aldus Boerma. Lang niet alle grond is even geschikt.

Maar een windmolen staat niet op zichzelf. Er lopen kabels onder de grond voor het transporteren van de stroom en naast de windmolen ligt een plateau waar een kraan op kan staan voor onderhoud. En net als op alle andere plekken waar een windmolen staat, zijn de klappende wieken gevaarlijke voor de vogels die er vliegen.

_____________________________    

Net als op alle andere plekken waar een windmolen staat, zijn de klappende wieken gevaarlijke voor de vogels die er vliegen

_____________________________

Dat leverde aan het begin van het traject gelijk al een probleem op, legt boswachter Maarten Duinker uit. "Het bos is een belangrijke aanvliegroute voor vogels vanaf het IJsselmeer." Twee van de geplande zes windmolens stonden in de weg van veelgebruikte aanvliegroutes, die werden dan ook geschrapt. "De vier windmolens komen midden in het bos en niet aan de rand, dus we verstoren de aanvliegroutes van de vogels niet."

Voor de vergunningen ondertekend werden, vond er een ecologisch onderzoek plaats. Martijn Boonman van ecologisch onderzoeksbureau Bureau Waardenburg hield zich bijvoorbeeld bezig met de vleermuizen. "Het is een belangrijk gebied voor vleermuizen, omdat het het enige grote bos in de omgeving is en het op een belangrijke migratieroute ligt", zegt Boonman. "Vleermuizen kunnen slachtoffer worden in windparken doordat ze in aanraking komen met een draaiend rotorblad." 

De oplossing: in de uren dat vleermuizen meestal actief zijn, staan de molens stil. Ook vliegen vleermuizen alleen bij bepaalde lage windsnelheden, ook dan staan de molens stil. Een vleermuisdetectiesysteem moet ervoor zorgen dat de wieken niet draaien als er vleermuizen in de buurt zijn op andere momenten.

Helemaal slachtofferloos zullen de windmolens niet blijven. "Een dode vleermuis voorkom je niet", zegt Duinker. "Maar de populatie vleermuizen kan dat hebben." Bureau Waardenburg onderzocht in 2013 bij vijf Nederlandse windparken hoeveel vleermuizen omkomen door de rotorbladen. Hoewel het moeilijk te onderzoeken is - je moet de dode vleermuizen immers maar vinden op de grond - bleek het verwachte aantal slachtoffers per windmolen op één hand te tellen.

Mocht zich een keer een vogel melden waarvan de populatie zich geen slachtoffers kan veroorloven, een visarend bijvoorbeeld: "Dan houden we die in de gaten." En het geluid van de windmolen dan, welke vogel gaat nog nestelen met zo'n suizend gevaarte boven het hoofd? Maar de windmolens zijn zo hoog, zegt Duinker, dat hij geen problemen verwacht.

Naast elke windmolen zal, net als in agrarisch gebied, een kraanopstelplaats komen voor onderhoud. Zo'n opstelplaats is altijd ondergronds versterkt met beton, zodat de kraan niet omvalt of wegzakt. In het bos zal die plaats straks laag begroeid zijn, maar onder de grond zit evengoed een betonnen blok ter versterking. "Het zou kunnen dat het bodemleven daar gevolgen van ondervindt", zegt Boonman. "Maar wij toetsen aan de wet natuurbescherming, en op dat gebied zijn er geen problemen."

___________________________

Gaten in bomen die plaats moeten maken voor de windmolens zijn vooraf met een camera gecontroleerd op bewoners en afgedicht

___________________________

Gaten in bomen die plaats moeten maken voor de windmolens zijn vooraf met een camera gecontroleerd op bewoners en afgedicht, zodat er geen vogels in gaan nestelen. Gaten die wel bewoond waren kregen een speciaal flapje: daarmee kan de eekhoorn of vogel er wel uit maar niet meer in. De werkzaamheden gaan in het weekend door om voor het broedseizoen begint klaar te zijn. Ook als de windmolens eenmaal draaien, in maart 2019, blijven ecologen betrokken bij het project.

Biotoop

Bij windmolens op zee ontstaan soms bijzondere biotoopjes onder de windmolens. Algen zitten graag op de constructie onder water, dat trekt weer schelpdieren en vissen aan. Bovendien wordt er onder de windmolens niet meer gevist. Is zo'n biotoop ook te verwachten bij de windmolens in het Robbenoordbos? Boonman denkt van niet. "Maar het zou wel kunnen dat sommige soorten planten beter gedijen op de vier open plekken die nu ontstaan. Dat is afwachten."

Hij verwacht ook niet dat heel bebost Nederland straks vol met windmolens staat. "De meeste bossen liggen niet in een windrijke zone. Wat dat betreft is het Robbenoordbos echt een uitzondering."

TROUW