Het failliet van de ondergrondse CO2-opslag

Het laatste Nederlandse plan voor opslag van CO2 is afgelopen week afgeblazen. Het wil maar niets worden met ondergrondse opslag van het broeikasgas. Niet onder land en niet onder zee.

Esther Bijlo en Frank Straver

Nederland zou gidsland worden

Torenhoog waren de ambities, zo’n tien jaar geleden. Nederland zou gidsland worden voor de opslag van kooldioxide onder de grond. Het broeikasgas, dat vrijkomt uit energiecentrales, raffinaderijen en de zware industrie, kan gemakkelijk in lege gasvelden gepompt worden, was de gedachte. Nederland heeft relatief veel van zulke zware vervuilers. Tegelijk is er veel kennis van de bodem door olie- en gaswinning en zijn de afstanden kort. Ideale factoren om betaalbaar en verantwoord proeven te gaan doen met een techniek die nog in de kinderschoenen staat.

En zo krijgt Shell in 2008 van de toenmalige minister van economische zaken Maria van der Hoeven de kans om een ‘demonstratieproject’ op te zetten. Onder land, want dat is veel goedkoper dan verder weg, onder de Noordzeebodem. Het plan is om zuiver CO2 af te vangen van de raffinaderij in Pernis, dat via een pijp ondergronds te vervoeren naar twee vrijwel lege gasvelden bij Barendrecht en het daar te injecteren. Velen zijn enthousiast. Vanuit Den Haag komen tientallen miljoenen euro’s beschikbaar. Een imposant onderzoeksconsortium ziet het licht waarin overheid, bedrijven, onderzoeksorganisaties als TNO, academici en zelfs milieuclub Natuur en Milieu samenwerken. Vanuit Brussel lonken nog eens honderden miljoenen aan subsidies voor CO2-afvangprojecten.

De overheid kan schermen met klimaatbeleid en houdt de zware industrie te vriend

____________________________________

Het is een beproefde polderstrategie: samenwerken om kool en geit te sparen. De overheid kan schermen met klimaatbeleid en houdt de zware industrie te vriend. Onderzoekers zien technisch geen enkel probleem en denken hun kennis over de hele wereld te kunnen vermarkten. Iedereen blij.

Verzet tegen opslag onder woonwijk

Maar niet iedereen was blij. Er was buiten de bewoners en plaatselijke bestuurders gerekend. Die zagen het opslaan van kooldioxide onder hun huizen helemaal niet zitten. Om te beginnen maakte het ministerie van economische zaken een communicatiefout van jewelste. Niet de landelijke overheid ging naar de Barendrechters toe om uit te leggen dat ze met dit project mee gingen helpen in de strijd tegen klimaatverandering, de publieke zaak zouden dienen. In plaats daarvan kwam multinational Shell langs voor uitleg. Niet vertrouwenwekkend, vonden de inwoners, het fossiele bedrijf heeft er immers groot belang bij. De Barendrechters hadden veel vragen: over de kans op lekkage, het risico dat mensen onwel zouden worden, in Duitsland was er eens CO2 ontsnapt uit een opslag. Het verzet groeide, partijbreed keerde de gemeenteraad zich in 2009 tegen de proef.

Goed, dacht de overheid, dan gaan we open kaart spelen. Alle rapporten, van TNO, de milieudienst DCMR, andere onderzoeksbureaus, werden openbaar. Dan kon iedereen zelf lezen dat er niets aan de hand was. Maar die actie had eerder een averechts effect. Al die organisaties waren al betrokken bij het onderzoeksconsortium en dus niet meer echt onafhankelijk, oordeelden de Barendrechters. Daarnaast gingen de inwoners flink grasduinen in de studies. Ze stuitten op ingewikkelde risico-analyses, zaken waar nog ‘debat’ over was, die nog niet zeker waren. Geen ‘demonstratieproject’ dus, vonden ze, veel eerder een experiment.

In de landelijke politiek nam de twijfel intussen ook toe. CO2-opslag is wel een heel dure, zelf energieverslindende, techniek. Hooguit een ‘overgangsmiddel’ om de klimaatdoelen te halen, waar heel veel overheidsgeld bij moet. Een plan om ook in Noord-Nederland onder bewoond gebied CO2 op te slaan stuitte daar bovendien, niet verrassend, ook op breed verzet. In de herfst van 2010 bleek uit twee zinnetjes in het concept-regeerakkoord van CDA en VVD dat opslag onder land op de lange baan werd geschoven. Uitstel betekende in dit geval afstel.

Pomp CO2 dan onder de zeebodem

Niet onder bewoond gebied dus, maar CO2 onder zee wegstoppen kan wél, dacht Rotterdam. De stad zette haar zinnen op de afvang en opslag van het broeikasgas bij de – op dat moment nog te bouwen – kolencentrales op de Maasvlakte. Zo zou jaarlijks 1,1 miljoen ton CO2 niet de lucht in vliegen, maar voorgoed opgesloten zitten in een leeg gasveld onder de Noordzee. Het voordeel: Barendrecht-toestanden met burgerprotest liggen niet voor de hand.

Greenpeace waarschuwde dat CO2-opslag kolencentrales ten onrechte een goed imago bezorgt, zodat ze open kunnen blijven

Door CO2-opslag dacht Rotterdam de lokale milieudoelen voor het vervuilende havengebied te kunnen halen en landelijk ‘groene punten’ te scoren. Het project kreeg wel felle kritiek van milieuorganisaties. Greenpeace waarschuwde dat CO2-opslag kolencentrales ten onrechte een goed imago bezorgt, zodat ze open kunnen blijven.

Maar de politiek geloofde erin. En de energiebedrijven Engie (eerder Electrabel) en Uniper (het voormalige Eon) waren enthousiast. Ze beloofden de kolencentrales helemaal klaar te zetten voor CO2-opslag. Toenmalig PvdA-minister Cramer van milieu was daar blij mee, maar ze slaagde er niet in er een harde toezegging uit te slepen.

In 2009 legde de Europese Commissie een cheque van maar liefst 180 miljoen euro klaar voor het Rotterdamse project. Brussel wilde graag dat het grote ‘demonstratieproject’ er zou komen. Zolang er te weinig windmolens en zonnepanelen zijn, is CO2-afvang nodig, redeneerde de commissie. Het Nederlandse kabinet vond dat ook en gaf nog eens 150 miljoen euro subsidie.

Energiebedrijven haken af

Die Rotterdamse CO2-droom spatte afgelopen week uiteen, ondanks de gidsland-ambities, beloften en forse subsidiepotten van opgeteld 330 miljoen euro. Energiebedrijven Uniper en Engie, die inmiddels kolen verstoken op de Maasvlakte, doen niet meer mee. Ze geloven er niet meer in, stellen ze. De centrales zijn, zoals beloofd capture ready, klaar om CO2 af te gaan vangen. In de praktijk betekent dat: er is ruimte om een afvanginstallatie te plaatsen. Meer is het niet. Financieel is het niet rond te krijgen, beweren de energiebedrijven. De constant lage prijs van CO2-emissierechten, nu rond de 5 euro per ton, zal daarbij niet geholpen hebben. Investeringen in opslag beginnen pas interessant te worden bij minimaal 30 euro per ton broeikasgas.

Greenpeace was tegenstander van het Rotterdamse project, maar maakte zich afgelopen week toch boos. De energiebedrijven zouden zich schuldig hebben gemaakt aan een ‘verkooptruc’. Want bij de bouw van hun kolencentrale beloofden ze CO2-opslag, ook al slaagde de politiek er niet in de energiebedrijven daartoe met harde sancties te dwingen. Voor het Havenbedrijf Rotterdam en de gemeente is het slecht nieuws, want die willen de CO2-uitstoot drastisch verminderen. Wellicht kan de zware industrie wel CO2 gaan afvangen, maar dat moet nog van de grond komen.

De CO2-uitstoot moet hoe dan ook omlaag

____________________________________

Ook demissionair minister Kamp van economische zaken is niet blij met het afhaken van de energiebedrijven. De CO2-uitstoot moet hoe dan ook omlaag, afvang en opslag is daarbij onmisbaar, stelde de minister, die zijn vertrouwen in de techniek kennelijk nog niet verloren heeft. Het mislukken van het Rotterdamse project zal de discussie over de sluiting van de laatste vijf kolencentrales in Nederland verder aanwakkeren. Een nieuw kabinet zal daar naar verwachting een besluit over nemen. 

Het Parool