Een gastbijdrage van Pieter Lukkes.
In mijn tijd maakte het thema do ut des deel uit van de collegestof van de Utrechtse hoogleraar sociologie prof. dr. J.P.Kruijt. Dit begrip (ik geef met de bedoeling dat jij geeft) zorgt voor een blijvend evenwichtige maatschappij. Do ut des heeft immers betrekking op transacties. Een maatschappij zonder transacties is een dode maatschappij. Belangrijk is dat do ut des aanstuurt op win-winsituaties. Mensen die zeggen dat zij bij do ut des een gebrek aan altruïsme in de zin van onzelfzuchtigheid ervaren, staan een eind buiten de alledaagse werkelijkheid.
Wat vinden wij in het vervolg van dit artikel terug van do ut des? Welke tegenprestaties leveren de partijen achter het Energieakkoord aan de offers brengende bevolking? Die tegenprestaties zijn er niet of ze zijn onvindbaar in een dikke mist van onbewezen beweringen. Het gevolg is dat wij terecht zijn gekomen in een permanente win(st)-verliessituatie, waarbij de doorsneeburger het slachtoffer is. Natuurlijk is dat geen houdbare (duurzame) toestand. Te veel partijen hebben er echter belang bij om die toestand wél blijvend te doen zijn. Deze wens wordt kracht bijgezet door de Crisis- en herstelwet, de rijkscoördinatieregeling en straks de klimaatwet. Dit zijn wapens in handen van heersers die domme dingen willen doordrukken. Aldus wordt, bizar genoeg, het publiek een gedwongen altruïsme opgelegd. Natuurlijk wekt dat weerstand op want in een democratisch en geëmancipeerd land moet deze gang van zaken totaal onmogelijk zijn.
Geloven bij wet?
De energietransitie is hot. Grote bedrijven en (milieu)organisaties willen in die overgang naar een fossielvrij energiesysteem participeren. Voor dat doel stellen hun voormannen op tv nu al hun eisen aan het volgende kabinet. Zoals de eis om langjarig verzekerd te zijn van een voldoend grote subsidiestroom. Wil de overheid aan die eis voldoen dan zal zij de huishoudens al die tijd financieel flink moeten uitschudden. Ter vergroting van hun inkomstenzekerheid verlangen de subsidietrekkers, daarin gesteund door politici zonder oog voor het kiezersbelang, ook nog een klimaatwet. Inderdaad: in dit land bestaat vrijheid van godsdienst. Maar niet van geloven. Want wij zijn straks bij wet verplicht te geloven wat ons omtrent het klimaat wordt voorgehouden, ook als dat onzin is. De klimaatdictatuur hangt boven ons hoofd.
Hebben deze subsidielobbyisten succes? Nou en of. Alleen al in 2016 en 2017 gaat het om toezeggingen van zo’n €21 miljard. Dat is krap € 2900 per huishouden. Het merendeel van dit geld gaat naar projecten zoals de bouw van windparken en in velden zonnepanelen. Volgens de initiatiefnemers zijn die projecten nodig om afgesproken klimaatdoelen te halen. Is dit allemaal waar of worden wij door een machtige lobby in de maling genomen? Het zou voor de huishoudens in dit land een zegen zijn als dit alles gebakken lucht zou zijn. Dat zou immers voor een welkome koopkrachtgroei zorgen en een groot aantal gezinnen van schuldproblemen verlossen. Bovendien bestaat er alom grote weerstand tegen de komst van turbineparken op het land. Niemand zit te wachten op een onterechte aanslag op ons welzijn, onze welvaart en ons woongenot.
Analyse nut, noodzaak en urgentie is onmisbaar
De bewijslast om dat toch te doen ligt bij den overheid en de subsidietrekkers. Zij kunnen een begin maken met dat bewijs door bij elk groot project niet alleen een Milieueffectrapportage (een schaamlap, want nog nooit is er op basis van een MER een plan definitief afgekeurd) maar ook een analyse van nut, noodzaak en urgentie te eisen. (Dat is géén simpele kosten-batenanalyse.) Zowel voor de overheid als voor de betrokken ondernemers moet dat een fluitje van een cent zijn. Het is pure nalatigheid dat men die analyse als waarborg en ter geruststelling van ons allemaal, nu al niet toevoegt. Kán men dat niet, wil men dat niet of durft men dat niet? Dit laatste kan wel eens het geval zijn. Ooit heeft een ambtenaar op EZ mij desgevraagd gezegd dat die analyse er niet is en er niet zal komen, omdat de uitkomst ervan politiek waarschijnlijk onwelgevallig is. Ergo: al die grote plannen zijn gebaseerd op drijfzand.
Dit verklaart waarom onderzoekers die concludeerden dat windparken in Nederland amper nut hebben en zeker niet noodzakelijk zijn, geen overtuigend weerwoord hebben gekregen. Blijkbaar hebben zij gelijk en in dat geval ware het beter geweest de bouw van al die windparken enkele decennia uit te stellen. Dan had het subsidiegeld veel heilzamer kunnen worden besteed. Bovendien: wie bewijst dat al die dure projecten ons meetbaar nader tot het (dubieuze) klimaatdoel zullen brengen? Kortom: onzekerheid, argwaan en ongeloof zijn troef. Mensen die menen dit alles met een klimaatwet te moeten bestrijden, verlenen zichzelf een brevet van onvermogen. Een verplichte NNU (analyse van nut, noodzaak en urgentie) bij elk groot project is het minste dat er moet gebeuren. Zou politiek Den Haag daar eindelijk de moed voor hebben?
Aldus Pieter Lukkes.