De ontdekking van de klimaatvluchteling en de Malthus refugee

We horen de laatste tijd steeds vaker over de klimaatvluchteling. 

24-03-2017, 

Deze term wordt onder meer in verband gebracht met mensen die (zullen) vluchten uit door droogte en honger geteisterde gebieden in Afrika en het Arabisch schiereiland. De term klimaatvluchteling lijkt echter vooral een gelegenheidsargument te zijn. Klimaatverandering is een hot topic en steeds meer ook een containerbegrip waar mensen van alles onder scharen.

Mogelijk gebruiken sommigen dit woord om te appelleren aan latente schuldgevoelens die bij velen leven over klimaatverandering en het eigen aandeel daarin. Wellicht is het ook bedoeld om het gevoel van urgentie over klimaatverandering te vergroten. Een andere verklaring van de plotselinge populariteit van de term is dat het de acceptatie van een grote asielinstroom moet vergroten. Klimaatverandering is immers overmacht, dus als mensen daarvoor vluchten, dan moet Europa ze wel opvangen.

Bekend, voorspelbaar en vermijdbaar probleem

Echter, de terugkerende hongersnoden in bijvoorbeeld Afrika hebben met klimaatverandering wellicht minder te maken dan velen denken. Ja, het klimaat is inherent instabiel, maar dat is het al miljoenen jaren. En dat instabiele klimaat is zeker een probleem voor Afrika, dat te maken heeft met steeds terugkerende droogteperioden. Maar daaronder ligt een veel groter probleem: de onhoudbaar snelle bevolkingsgroei.

Grote gebieden in Afrika zitten in een scenario dat doet denken aan de klassieke bevolkingstheorie van dominee Malthus: exponentiële bevolkingsgroei en lineaire of zelfs stagnerende groei van voedselproductie en economie. De Food and Agriculture Organization (FAO) van de Verenigde Naties rekende in een tienjarige studie in de jaren zeventig al uit dat een behoorlijk aantal landen in met name Afrika en West-Azië (zie kaart onder en klik eventueel hier voor de complete kaart) onvoldoende voedsel kon produceren om de eigen bevolking te kunnen voeden.

Een aantal van deze zogenaamde critical countries verdienden genoeg geld met bijvoorbeeld olieproductie om voedsel te kunnen importen. In andere landen zouden een intensievere landbouw en het in cultuur brengen van nieuwe landbouwgronden nodig zijn om de bevolking te kunnen blijven voeden. In de FAO studie werd ook berekend hoe deze landen er in het jaar 2000 voor zouden staan op basis van de toenmalige projecties voor bevolkingsgroei. Voor 19 landen zou de voedselproductie onvoldoende zijn, zelfs al zouden ze het West-Europese niveau van landbouwproductie realiseren.

Onhoudbare exponentiële bevolkingsgroei.

We zijn nu 40 jaar verder en in een aantal van de landen uit de FAO-studie heerst nu voedselschaarste of hongersnood. Dat is waarschijnlijk geen toeval. De bevolking groeit in een groot deel van Sub-Sahara Afrika namelijk exponentieel. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor Oost-Afrika* zoals in onderstaande grafiek op basis van UN-data blijkt (voor de cijferliefhebbers: R² = 0,9995 is een vrijwel perfecte fit).

Exponentiële bevolkingsgroei is op termijn nooit houdbaar. In Oost-Afrika verdubbelt de bevolking bijvoorbeeld ongeveer elke 25 jaar. Ter vergelijking: als de Nederlandse bevolking vanaf 1950 (10 miljoen inwoners) net zo hard was gegroeid als de bevolking in Oost-Afrika, dan telde Nederland nu circa 60 miljoen inwoners en aan het eind van deze eeuw circa 600 miljoen inwoners!

De kern van het probleem is dus extreem snelle bevolkingsgroei, een in principe vermijdbaar probleem. De ontwikkeling van grootschalige landbouw om de voedselproductie op te krikken blijft achter of is vanwege grond en klimaat onmogelijk. Het alternatief is een groei van de industriële productie om voedselimport mogelijk te maken. Ook daarvan is geen sprake. Uit rapporten van de United Nations Industrial Development Organization blijkt dat Afrika slechts circa 1,5% van de industriële productie van de wereld op zich neemt. Het meeste daarvan komt voor rekening van enkele landen waaronder Zuid-Afrika.

De ontdekking van de demografievluchteling en de Malthus refugee

De conclusie is dat de bevolking in de gebieden die nu door voedselschaarste en hongersnood worden getroffen al decennia sneller groeit dan de klimatologische omstandigheden, de vruchtbaarheid van de aarde en de technologische ontwikkeling van de bevolking toestaan. Dit probleem is al lang bekend. Het is onzin om klimaatverandering daar exclusief de schuld van te geven. De term klimaatvluchteling dekt de lading nauwelijks. Spreek liever van demografievluchtelingen of Malthus refugees.

Noot:

* Gebruikt is hier de UN region ‘Eastern-Africa’ (area code 910) omdat hier zich op het moment van dit schrijven de grootste problemen voordoen met de voedselvoorziening. De UN regions ‘Middle Africa (areacode 911) en ‘Western Africa’ (area code 914) vertonen een vergelijkbaar patroon van exponentiële groei. In de UN regions ‘Northern Africa (area code 912) en ‘Southern Africa’ (area code 913) is de groei minder snel.

Jan van de Beek

Dr. Jan H. van de Beek (1968), wiskundige en cultureel antropoloog, promoveerde op politicologisch onderzoek naar productie van politiek gevoelige kennis over economische effecten van migratie (Kennis, Macht en Moraal: De productie van wetenschappelijke kennis over de economische effecten van migratie naar Nederland, 1960-2005, 2010). Zie: www.demo-demo.nl.