En het risico is voor de gemeente

Alkmaar - Miljoenen op het spel, maar bar weinig te vertellen

Ed Dekker ed.dekker@hdcmedia.n1 

Steeds vaker begeeft de HVC - in 1991 door gemeenten opgericht als gezamenlijke Huisvuilcentrale - zich op het terrein van zonne- en windenergie. Voor tientallen miljoenen doet het bedrijf mee aan Windpark Gemini bij Schiermonnikoog. Verspreid over het land heeft HVC inmiddels 37 projecten ontwikkeld voor het opwekken van zonne-energie op daken van agrariërs.

De lijst van dergelijke 'duurzame' deelnames en projecten is lang, net als de lijst van plannen voor nog weer nieuwe projecten. Het bedrijf broedt samen met anderen op plannen voor een proeffabriek en expertisecentrum, als stap naar grootschalige exploitatie van biomassavergassing. Met publiek geld opereert HVC stevig in de private sector. Is dat nog langer verantwoord?

Veel meer risico 

„Nee", zegt directeur Jan de Ridder van de Rekenkamer Zaanstad. De organisatie werkte mee aan een onderzoek naar de toekomst van HVC. „De gemeenten lopen veel meer risico dan vroeger. Sinds de start van de samenwerking is er veel veranderd in de onderlinge afspraken, het bedrijf HVC en de afvalmarkt. De huidige constructie is daardoor complex en moeilijk te doorgronden. Gemeenten beseffen niet wat er gaande is."

Raadslid Cees Rootjes van Heiloo (en gemeentesecretaris van Weesp) beaamt dat. „In de raad hebben we het bijna nooit over de HVC. Gek eigenlijk, want de belangen voor de burgers zijn groot." HVC is eigendom van 48 gemeenten en zes waterschappen, voornamelijk in Noord- en Zuid-Holland. Het bedrijf heeft weinig eigen vermogen en investeert met geld van de bank. De aandeelhouders staan garant, voor maximaal 670 miljoen euro. „Een luxe positie", stelt De Ridder. „De bank doet dan nooit moeilijk. Die zekerheidsstelling is belangrijk voor HVC." De bankschuld is opgelopen tot 875 miljoen euro.

Macht verdund 

Wethouders wonen trouw de halfjaarlijkse aandeelhoudersvergadering bij, maar veel verder gaat de gemeentelijke bemoeienis met de 'eigen' HVC niet. De Ridder: „De macht is heel erg verdund. Met zoveel aandeelhouders is het lastig om iets te veranderen."

Gemeenten zijn hoofdelijk aansprakelijk. Bij miskleunen moet iedereen dokken, naar rato van het aantal aandelen. De regio's Alkmaar, West-Friesland en Dordrecht zijn alle drie grootaandeelhouders met ieder zestien procent van de aandelen. Zestien procent van de aandelen staat gelijk aan een financieel risico dat kan oplopen tot boven de wo miljoen euro.

Onvoorspelbaar 

De afgelopen decennia was dat risico een puur theoretische bedreiging: Nog nooit hoefden gemeenten bij te lappen. „Maar dat gevaar komt steeds dichterbij nu de HVCdirectie steeds meer het commerciële pad kiest", waarschuwt Jan de Ridder. De grillen van de markt zijn onvoorspelbaar. De laatste jaren draaide het afval- en energiebedrijf donkerrode cijfers: in zon n miljoen verlies, in 2012 19 miljoen. De schade bleef vorig jaar beperkt tot 4,9 miljoen. Belangrijkste oorzaak voor deze daling was een forse afslanking. HVC bracht het personeelsbestand met tien procent terug waardoor no arbeidsplaatsen verdwenen. De financiële gaten zijn gedicht uit het eigen vermogen.

De directie verwacht vanaf 2015 weer in de plus te zitten. „Eerst zien", zegt raadslid Siem Zeilemaker van Medemblik. „De HVC heeft ons vaker verrast." Vorig voorjaar schrokken raadsleden van alarmerende berichten in deze krant over een schuld bij HVC van 'bijna een miljard'.

De VVD in Noord-Kennemerland voorzag een 'financieel debacle'. Op initiatief van Heiloo zetten de Rekenkamers van negentien geschrokken gemeenten onderzoeksbureau IRP Norgman aan het werk. Opvallendste aanbeveling van het Rekenkamerrapport is dat HVC op eigen benen verder moet. In een toelichting op het rapport wijst rekenkamerdirecteur De Ridder op ingrijpende veranderingen. HVC verwerkt steeds meer afval van 'buiten'.

Engeland 

In 2002 kwam 70 procent van het huishoudelijk afval van de 'eigen' gemeenten. Nu is dat 45 procent. Meer dan de helft van het afval haalt HVC elders uit de markt. De overcapaciteit op de verwerkingsmarkt (met in Nederland acht concurrenten) is groot. Om vol te raken haalt HVC sinds 2011 afval uit Engeland. Vorig jaar was dat 168 miljoen kilo. „De afstand tussen bedrijf en eigenaren wordt steeds groter. En daarmee de betrokkenheid."

En het kan nog erger worden. De Rekenkamers stuitten bij het onderzoek op een schrijnende onduidelijkheid in de samenwerkingsconstructie, die tot gevolg kan hebben dat de gemeenten niet zonder meer gebruik kunnen maken van de diensten van hun eigen bedrijf. De Ridder: „De consequenties voor gemeenten kunnen pijnlijk zijn. Onzeker is of alle gemeenten voldoen aan uitzonderingen voor Europees aanbesteden bij klussen voor HVC. Slechts twee gemeenten hebben dat goed geregeld: Smallingerland en Zaanstad. Een rechter kán er onrechtmatig handelen in zien."

Gemeenten zitten in een HVCspagaat. Zij spelen vier rollen tegelijk: aandeelhouder, opdrachtgever, ondernemer en bank. Bij Beverwijk ging dat ruim tien jaar geleden knellen, maar de gemeente ontdekte dat ontsnappen moeilijk was. De Ridder: „Niemand wil je aandelen overnemen, ze zijn inclusief de hoofdelijke aansprakelijkheid." Bij verzelfstandiging verkopen alle eigenaren hun aandelen. Jan de Ridder: „Vind maar eens een private partij op deze overspannen markt. De gemeenten zitten in een gevangenis, een gevaarlijke."
________________________________________________________________________________


______________________________________________________________
HVC is in Nederland de grootste niet-commerciële
 inzamelaar van afval, aldus het jaarverslag 2013. 
Toch is deze overheids-NV vanuit de hoofdvestiging
 in Alkmaar uitgegroeid van pure afvalverwerker tot 
commercieel energieproducent. Dat gaat wringen.
_______________________________________________________________


_____________________________________________________________________________



Alle 54 eigenaren van HVC

Gemeenten: Alblasserdam, Alkmaar, Almere, Beemster, Bergen, Beverwijk, Castricum, Den Helder, Dordrecht, Drechterland, Dronten, Enhuizen, Giessenlanden, Gorinchem, Graft-De Rijp, Hardinxveld-Giessendam, Heemskerk, Heerhugowaard, Heiloo, Hendrik-Ido-Ambacht, Hollands Kroon, Hoorn, Koggenland, Langedijk, Leerdam, Lelystad, Medemblik, Molenwaard, Noordoostpolder, Opmeer, Papendrecht, Purmerend, Schagen, Schermer, Sliedrecht, Smallingèrland, Stede Broec, Texel, Uitgeest, Urk, Velsen, Westland, Wormerland, Zaanstad, Zederik, Zeevang, Zeewolde en Zwijndrecht. Waterschappen: Delfland, Rijnland, Rivierenland, Schieland & de Krimpenerwaard, Hollandse Delta en Hollands Noorderkwartier.

___________________________________________________________________________


HVC: Samen uit, samen thuis

Alkmaar  - Meer afval uit commerciële markt nodig

Ed Dekker

Elke gemeente kan in principe zijn aandelen verkopen. Dat kan alleen aan een andere gemeente of waterschap. De verbondenheid aan elkaar binnen HVC hebben gemeenten zelf bedacht. Kracht door verbinding. Samen uit, samen thuis." Zo reageert HVC-directeur Wim van Lieshout op de onrust bij aandeelhouders.

Van Lieshout wijst op de historie: „Begin jaren negentig gingen gemeenten samen hun wettelijke taak van afvalverwerking organiseren. In hun eentje was dat niet nieer te doch. In de nieuwe opzet wilden ze zelf de regie blijven voeren. Met als doel zo veel mogelijk milieuresultaat tegen zo laag mogelijke kosten voor de burger."

Vijftien gemeenten uit de regio's
Alkmaar en IJmond lieten in1992 in Alkmaar een afvalverbrandingsinstallatie bouwen. De bouwkosten waren ruim 800 miljoen gulden.

Van Lieshout: „De gemeenten hadden dat geld niet. Zij besloten met elkaar garant te staan voor alle investeringen die HVC doet zonder eigen vermogen. Deze garantstelling levert gunstige voorwaarden bij leningen op. Dan kan je dus meer doen. De aandeelhouders profiteren daarvan."

Hypotheek

„Onze schulden zijn vergelijkbaar met een hypotheek. Tegenover de schulden staan de installaties, zeg maar je huis."

Over privatisering zegt hij: „Daar gaan de aandeelhouders over, niet wij. De aandeelhouders hebben medio vorig jaar uitgebreid gesproken over de toekomst van HVC. Besloten is toen: we doen alleen afvalgerelateerde projecten (zoals vergisting en warmtenet), geen grote offshore windenergie-projecten meer, wel kleine lokale energieprojecten op gebied van wind en zon."

„Daar houden wij ons aan. De reductie van CO2 is geen wettelijke taak. Gemeenten zijn vrij om daarin keuzes maken. Wij voeren uit." Daarin is de beleidsvrijheid groot, aldus de Rekenkamers. Van Lieshout benadrukt het milieuvoordeel van het warmtenet (in regio's Alkmaar en Dordrecht). „Met HVC-warmte in plaats van aardgas bespaart een huishouden 75 procent CO2- uitstoot."
Over kritiek in het Rekenkamer-rapport: „De communicatie met gemeenten moet beter, dat beseffen we. Dat overleggen we."

NHD